Pompei

Inleiding

Ik heb voor dit onderwerp gekozen omdat ik zelf al twee keer in Pompei ben geweest en ik vond het één van de prachtigste historische plaatsen waar ik tot nu toe zelf ben geweest. Ook leek het me dus wel leuk om nog nét iets meer over de voorgeschiedenis te weten te komen. Gegevens heb ik uit een boek van de Bibliotheek gehaald, op internet verzameld, boeken die wij thuis in de kast hadden staan, én natuurlijk mijn eigen herinneringen uit Pompei aangesproken. Het is verbazingwekkend hoe alles er bewaard is gebleven. Het begon allemaal op 24 augustus 79 n.C. Toen barstte de vulkaan de Vesuvius uit. Pompei werd volledig bedekt onder een 4 meter dikke aslaag. Het dagelijkse leven was door het plotse voorval totaal opgehouden. Er zijn mensen gestorven op de drempel van hun huis, maar ook honden die vastlagen aan een ketting of slaven die niet konden ontsnappen. Het brood is in de ovens blijven zitten, geldstukken bleven liggen op de toog van de taveernes, papierrollen bleven in de rekken van de bibliotheek. Op muren in de straten vond men verkiezingspamfletten, liefdeswoorden of spotternijen. Dankzij die uitbarsting is er heel veel in een goede staat bewaard gebleven. Zonder dit voorval zouden er ongetwijfeld heel wat minder gegevens over de Romeinen beschikbaar zijn. Want door deze stad konden we proeven hoe het dagelijks leven in een Romeinse stad verliep. Als je door de straten van Pompei loopt, dan baan je je echt in een unieke wereld. Je kunt gewoon het leven van toen bijna proeven, de sfeer is heel erg apart. Je voelt je een stukje Romein, je ziet de karrensporen op de typische Romeinse heirbanen, je loopt zo de huizen langs de weg in, je ziet oude fonteintjes langs de weg en je kunt je zo inbeelden hoe prachtig dit vroeger allemaal geweest moet zijn. Zonder de uitbarsting van de Vesuvius zou dit stadje hoogstwaarschijnlijk zoals vele anderen door de klimaatsomstandigheden of door barbaren ten onder zijn gegaan. Het is voor de Geschiedenis dus een heel erg interessant stadje. Deze Praktische Opdracht is zó opgebouwd dat een lezer die helmaal niks van Pompeii weet het zo doorleest en geboeid wordt door het werkstuk. Eerst is er een algemene paragraaf waarin de Geschiedenis van Pompei nader toegelicht wordt, vervolgens ga ik in op de uitbarsting van de Vesuvius hoe dat ooit zo ver heeft kunnen komen terwijl de mensen op de flanken van de Vulkaan leefden, en niks doorhebben gehad, daarna volgt een kleine rondleiding door de stad Pompei zoals deze er vandaag de dag uitziet. Veel leesplezier!

Deelvraag 1: Hoe ziet de Geschiedenis van Pompei eruit?

Hoewel Pompei en Herculaneum op een verschrikkelijke manier aan hun einde kwamen, hadden ze een veelbelovende toekomst tegemoet kunnen gaan. De Golf van Napels is een waterrijke kustvlakte en behoort tot een van de vruchtbaarste gebieden van Italië Het klimaat is er zacht met korte winters, een lange lente en herfst, en mooie zomers. Pompei lag niet alleen aan de Golf van Napels maar ook aan de Sarna ( een mooie rivier) en het gebied was rijk aan vis. Het deel is dan ook altijd bewoond geweest. De eerste bewoners van het gebied spraken Oskisch en werden de Osken genoemd. De Osken leefden van landbouw en veeteelt en bewoonden 1000 jaar voor Christus een aantal dorpjes in dit gebied. Rond de zevende eeuw voor Christus kwamen er nieuwe bewoners, de Grieken. Zij probeerde zich te verspreiden rond de Middellandse Zee en de Zwarte zee. Zo stichten zij Neapolis (wat “Nieuwe stad” betekent, en later Napels zou worden), als handelscentrum en verderop het iets kleinere Pompei. 200 jaar later werd Pompei overgenomen door de Samnieten. Dit was een oorlogszuchtige stam uit het bergachtige binnenland. In de vierde eeuw voor Christus werden de Samnieten verslagen door een volk uit het Noorden. De Romeinen. Binnen 200 jaar werd Pompei een volwaardige stad die groeide van 9 naar 65 hectare, en met stadsmuren van bijna 3 kilometer lang. Pompei was een echte stad geworden maar in het jaar 9 brak er opnieuw onrust uit toen er een gladiator (Sparcatus) ontsnapte die een grote slaven opstand zou gaan leiden. Met 70 andere ontsnapte slaven ging hij naar de top van de Vesuvius. Toen Romeinse soldaten de berg hadden omsingeld gebruikten de slaven wijntakken om van een stuk onbegaanbare rotswand af te dalen en de tegenstanders weg te jagen. Sparcatus hield deze opstand 2 jaar vol en stierf vervolgens. Ondanks alle opstanden en oorlogen ging het erg goed rond de Golf van Napels. Het werd er een soort ontspanningsplek voor rijken die overal grote huizen met soms wel 50 vertrekken neerzetten met uitkijk over de schitterende baai. Zo bezat Cicero een staatsman en redenaar drie huizen in dit gebied, en keizer Tiberius bezat een villa in de buurt van Herculaneum. In 63 n Chr. werd de stad door een aardbeving gedeeltelijk verwoest, maar herbouwd. Op 24 augustus 79 n. Chr. werd de stad na een uitbarsting van de Vesuvius, die ook de naburige plaatsen Herculaneum en Stabiae trof, door een regen van as en vulkanische slakken onder een 5–8 m dikke laag bedolven. Van de 15.000 à 20.000 inwoners kwamen er ca. 2000 om. Door zijn strategische ligging bij de rivier de Sarno, was Pompeï een handelscentrum voor de binnenlandse gebieden. De eerste stadsplattegrond (6de eeuw v.C.) was onregelmatig, maar na de 4de eeuw v.C. voltrok de bebouwing zich volgens een Grieks stratenpatroon. De straten werden geplaveid met stukken oude lava van de Vesuvius. Grote villa\'s en huizen uit verschillende perioden, van baksteen, natuursteen en cement gemaakt, en vaak rijk gedecoreerd, geven een ongeëvenaard beeld van de woningbouw in de Oudheid. De straten, werkplaatsen en openbare ruimten zijn voortreffelijke bewaard gebleven. Door vondsten als meubels, gereedschap, sieraden en zelfs levensmiddelen, is het mogelijk een nauwkeurig beeld te scheppen van het dagelijkse leven in Pompeï. De huizen zijn van grote historische en architectonische waarde. rijke inwoners bezaten huizen met binnenplaatsen, woonkamers en tuinen, vaak met versierde muren (de meeste originele fresco\'s werden afgenomen, naar het Museo Archeologico Nazionale overgebrachte en vervangen door kopieën). De belangrijkste vondsten werden door de eerste archeologen naar het nationale museum in Napels gebracht. Later zijn er ook musea in Pompeï zelf gekomen. Deelvraag 2: Hoe heeft het kunnen gebeuren dat men de uitbarsting van de Vesuvius nooit heeft zien aankomen? 1.1 De Vesuvius

In de oudheid was de Vesuvius gewoon ‘een berg’, want met zijn hoogte van 1200 meter kijkt de Vesuvius hoog uit over de golf van Napels. Hij heeft 2 pieken: de Monte Vesuvio, de hoogste, is momenteel nog actief, terwijl de Monte Somma uitgedoofd is. Op het Europese vasteland is de Vesuvius de enige nog actieve vulkaan (op de eilanden heb je ook nog de Etna en de Stromboli). De vorm en de hoogte van deze toppen zijn het resultaat van talrijke uitbarstingen; de laatste dateert van 1944. Reeds van oudsher vestigde de mens zich in dit gebied wegens de prachtige natuur, de vruchtbare aarde en het zachte klimaat. De eerste die iets begreep van zijn Vulkanische aard was de Griekse geograaf en historicus Strabo, geboren in ca. 64 v.C. in Amaseia, een stad in noordoost-Anatolië. Hij bereisde vrijwel het gehele Romeinse Rijk, en deed daar uitgebreid verslag van. Hij overleed vermoedelijk in 20 n. Chr. Hij meende namelijk dat de rotsen van de Vesuvius door een vuur werden verwarmd. Vele geloofden hem niet, dat blijkt wel uit de gebeurtenissen die volgden. Zelfs toen er in 63 n.C. hevige aardschokken waren, was men nog steeds van geen kwaad bewust.

De bekendste uitbarsting van de Vesuvius is natuurlijk die uit 79 n. Chr., bij deze uitbarsting werden de steden aan de voet van de berg bedolven, het landschap veranderde toen ingrijpend. Pompei werd onder een metersdikke laag as bedekt en Herculaneum verdween onder een aardverschuiving van modder. Volgens recente berekeningen zou een volume van ongeveer 3 km³ uitgespuwd zijn gedurende een periode van ongeveer 30 uur. Het betrof vooral vulkanisch gesteente, puin en immens veel stof. Over dit gebeuren resten ons enkel de geschriften van Plinius de Jongere, wiens oom, Plinius de Oudere, verstikte toen hij hulp bood aan de vluchtenden. Deze geschriften zijn zeer gedetailleerd en hebben de archeologen veel dienst bewezen. De activiteiten van de Vesuvius door de eeuwen heen vertonen cyclische herhalingen. De eerste cyclus die we kennen begon 25000 jaar geleden. Ze werden van elkaar afgelost door eeuwenlange periodes zonder activiteit. In de eerste eeuw v.C. had de Vesuvius een vredig uitzicht en op de flanken groeiden wilde druivenranken. Men dacht in die tijd dat deze vulkaan reeds uitgedoofd was en dat er geen gevaar meer bestond. 1.1.2 Tijdbalk activiteit Vesuvius (1600 – heden) 1694 weer een uitbarsting met een lavastroom uit de krater. 1794 Torre del Greco verwoest. 1906 Weer een uitbarsting, de krater wordt 300m wijder. 1600*1631 * 1694 1700 *1767 *1794 1800 * 1880 1900 *1906 *1933 *1944
1631 16 dec. De lava eist 600 slachtoffers, Napels blijft gespaard en dankt San Gennaro met de bouw van de Guglia op de Piazza Sforza. 1767 De lava bereikt San Giorgio a Cremona en nadert Napels. 1880De funiculaire* in gebruik genomen. 1933 Uit een reeks aardschokken blijkt dat de vulkaan weer actief is. Op 3 Juni is lava te zien. 1944 Na een laatste heftige uitbarsting verdwijnt de rooksliert.

* De Funiculaire is een treintje bestaand uit twee wagons die reizigers naar een hoogte van 1180m boven de zeespiegel brachten. Na een reeks ongelukken werd het treintje in 1944 buiten bedrijf gesteld.

1.1.3 Geschiedenis van de Vulkaan
De plaatjes hieronder tonen de veranderingen in de structuur van de Vesuvius na de grootste uitbarstingen, van de Prehistorie tot de vorming van de huidige kegel.

1.2 De conclusie Het is inmiddels dus wel duidelijk dat het complete onwetendheid van de mens toen was, want in 79 n. Chr. Had men absoluut nog niet half de kennis en apparatuur van waar wij tegenwoordig over beschikken. Men was er destijds van overtuigd dat de vulkaan ‘sliep’ en dus niet actief meer was, ook heeft men er geen moment bij stilgestaan dat de aardschokken van 62 n. Chr. ook maar enig verband hadden met de activiteit van de Vulkaan, deze aardschokken richtten destijds ook al schade aan enkele gebouwen aan, maar nooit heeft er iemand bij stil gestaan dat dat eigenlijk nog maar het begin was van de rampzalige dag die nog volgen zou. Nu boezemt de vulkaan zowel angst als bewondering in, en wordt voortdurend in de gaten gehouden. Het observatorium op de helling, is in 1841-45 in opdracht van Ferdinand II gebouwd. Het neoklassieke gebouw bevat een rijke bibliotheek en een grote collectie mineralen. Vanaf het voorplein heb je een prachtig uitzicht op de vulkaan. Tegenwoordig worden hier alleen nog gegevens verzameld, het eigenlijke onderzoek vindt in Napels plaats. Deelvraag 3: Hoe ziet de stad Pompeï er nu uit? 2.1 De opgraving Meer dan 1500 jaar lag Pompei onverstoord onder massa’s stof en as. Het duurde tot 1748 voor de eerste opgravingen werden ondernomen. Gedurende lange tijd ging het zoeken naar kostbaarheden in hoog tempo voort, en dat ging ten koste van de rest van Pompei. De te voorschijn gekomen resten geven een uitstekende indruk van een welvarende Romeinse kleine stad. Alcubierre, de man die van 1748 tot 1765 de leiding had over de opgravingen, was eigenlijk net als alle anderen een plunderaar. Hij stroopte de ene na de andere vindplaats af en liet dan in het wilde weg hier en daar tunnels bouwen. De vindplaatsen die niet snel genoeg wat opleverden gaf hij op, en als hij huizen of tempels tegen kwam roofde hij die leeg. Fresco’s werden van de muren gebikt, en vazen, munten, beelden en andere objecten werden afgevoerd naar andere opslagplaatsen. Fiorelli was natuurlijk een van de belangrijkste initiatiefnemers geweest bij het opgraven van Pompei. Zonder hem zou de stad waarschijnlijk van al zijn kostbaarheden zijn beroofd, en zou de sfeer die in de huizen, winkels en straten hangt verloren zijn gegaan. Na Fiorelli zijn er nog verschillende opvolgers geweest, maar de belangrijkste was de Duitse Archeoloog Augustus Mau. De belangrijke ontdekkingen haalden voor het eerst het wereldnieuws door het werk van de Duitse archeoloog Johann Joachim Winckelmann. Alle mensen en dieren werden overvallen door giftige dampen uit de Vesuvius. Gedurende de 19e en 20e eeuw werden nieuwe ontdekkingen gedaan. In 1912 werden verschillende mooie huizen gevonden, elk met een balkon op de tweede verdieping die 6 meter breed en 1,5 meter diep was. Een zeer belangrijk aspect bij de opgravingen was de uitzonderlijke manier waarop alles bewaard is gebleven. De regen van vochtige as en sintels vormden een hermetische afsluiting rond de stad. Daardoor werden vele publieke gebouwen, tempels, theaters, baden, winkels en woonhuizen bewaard. Zelfs lichamen van mensen en dieren zijn erg goed bewaard gebleven, sinds 1863 worden zelfs van de gevonden lichamen een gips afdruk gemaakt.

Sommige van de ruïnes waren door bombardementen tijdens de tweede wereldoorlog erg beschadigd waardoor restoratie nodig was. Tot op de dag van vandaag is men nog steeds aan het opgraven dit gaat echter niet zo snel vooruit. De oorzaak is geldgebrek en onlangs kwam dit nog in het nieuws. Ongeveer 3/5 van de stad ligt nog steeds bedolven onder de as. 2.2.1 De huizen
Doordat Pompei zo accuut onder een laag as bedolven is geraakt geeft dat ons tegenwoordig een rijke bron van informatie over de evolutie van familiehuizen uit de Italiaanse stijl. Het ideale uitgangspunt is een huis dat gecentreerd is rond een atrium. Eén van het meest oude en complete voorbeeld is hiervan het Huis van de Chirurg, uit de IVe eeuw v.C. Het atrium is het centrum van het familiale leven en voldoet aan twee fundamentele eisen: in het huis dat omgeven is door hoge muren zorgt de opening in het dak voor het licht en tevens voor de opvang van het regenwater in het impluvium. Vandaar liep het verder naar een regenbak. Een kleine gang (fauces) gaf uit op het atrium. Rond het atrium bevonden zich enkele kleine kamers die dienden als slaapkamer (cubicula). Twee kamers (alae) aan de buitenzijde dienden ter verering van de voorouders. Dit was zeer belangrijk ten tijde van de Romeinen. Verder was er nog een tablinum, oorspronkelijk ontvangstkamer en later eetkamer. Er was ook nog een klein tuintje rond de binnenmuur. De belangrijkste huizen zijn die van Vettii en van de Faun, de tragische dichter, van de vergulde amoretten en die van de lierspeler. Alle huizen zijn voorzien van prachtige beschilderingen en mozaïeken.

Huis van de Vettii
De eigenaars van het huis van Vettii waren vrijgekochte slaven die rijke kooplieden waren geworden. De Vetti hadden een eigen waterbevoorrdingssysteem en hoefden dus niet naar een van de centrale fonteinen van de stad. De waterbevoorrading van privé-woningen was een erg dure zaak, maar het resultaat mag ronduit schitterend genoemd worden: in de tuin van het huis van de Vettii werken de antieke spuiters en fonteinen nog! Aan de rechterkant van het beeld zien we nog de loden buis lopen die de tuin bevoorraadt; hier werkt de antieke kraan nog steeds! Peristylium in het huis van de Vettii
Het huis van de Faun
In het huis van Faun is een mozaïek van de slag van Alexander uit de 2e eeuw v Chr. Bij het huis van de tragische dichter is een mozaïek waarop staat “pas op de hond”. Het huis van de vergulde amoretten is niet groot, maar bevat een goed bewaarde tuin met beelden en een vijver. Het huis van de lierspeler is zo genoemd omdat er een beeldje is gevonden van een lierspeler. Het beeldje staat nu in Napels.

Verder waren er natuurlijk ook gewone huizen van inwoners van de stad. Nog enkele namen van bijzondere huizen zijn: huis van de Gladiatoren, huis van Orpheus, huis van Julia Fenix NO.82, huis met de grote fontein, zo zijn er nog tientallen te noemen, zij danken allen hun naam aan bijzondere vondsten in of om de huizen heen, sommige vielen op door de bijzondere bouwstijl of Fresco’s andere door de inrichting.

2.3.2 bijzondere gebouwen
Er zijn natuurlijk vele bijzondere gebouwen in Pompei, van wat er nu allemaal is opgegraven zijn er zo’n 90 echt bijzonder en het bezoeken en bekijken waard te noemen. Hier bespreek ik de meest belangrijke en opzienbarendste gebouwen.

De Basiliek
Dit was ongetwijfeld het meest belangrijke openbare gebouw van Pompei. Hier zetelde de rechtbank en was de rechtszaal, het was ook het economisch centrum van de stad. Ook werden hier belangrijke vergaderingen en bijeenkomsten gehouden. De basiliek is genoemd naar het zichtbare inscripties op het pleisterwerk van de muren (Bassilica) dit gebouw bevindt zich aan de westzijde van het forum. Hij dateert uit de laatste 25 jaar van de 2e eeuw v.C. De inscripties in het pleisterwerk zijn uit de eeuw van de Samnieten. De structuur van dit gebouw voldoet reeds aan verschillende overeenkomsten die Vitruvius opstelde. De hoofdingang bestaat uit 5 openingen die van elkaar ritmisch gescheiden zijn door zuilen. De binnenplaats is niet overdekt en is omringd door 25 grote zuilen. De decoratie op de muren was van de Ie schilderstijl*.

* Er zijn vier schilderstijlen te onderscheiden. De Ie Schilderstijl verspreidt zich over het de Romeinse wereld in de 2de eeuw v.C.

De Tempel van Apollo
Dit prachtige gebouw is gebouwd voor de cultus van de god Apollo. Het bevindt zich aan de rechterkant van het Forum. De cultus van Apollo was in de 6e eeuw v.C. door de Grieken in Pompei binnengebracht. De eigenlijke tempel was in het midden van een peristylium* geplaatst en was omgeven met 48 Ionische zuilen. De nissen in de muur waren beschilderd met idyllische taferelen in de IVe stijl. Bij de zuilen die te zien zijn bij de binnenkomst heeft men enkele standbeelden gevonden. In het oosten het bronzen beeld van Apollo en in het westen dat van zijn zus, de godin Diana. Ze waren de tempels nog aan het restoreren van de aardbeving, toen de vulkaan uitbarstte. Daardoor vond men aan de zuidkant van de tempel een marmeren beeld van Venus en Aphrodite, die daar tijdelijk stonden terwijl de tempel van Venus werd gerestoreerd. De vloer bestaat uit stenen van verschillende kleuren.

*een waterreservoir zoals te zien is bij het huis van de Vettii

Het Forum
Dit rechthoekige grote plein (32 m breed en 142 m lang) was het hoofdplein in Pompei.Hier komen de alle hoofdwegen samen. Het nam een belangrijke plaats op economische, politieke en religieus gebied. Rond het plein lagen tal van belangrijke huizen zoals de publieke gebouwen, het huis van Eumachia, de tempel van Jupiter, de triomfbogen ter nagedachtenis, de graanschuur of groentenwinkel, de tempel van Apollo, de basiliek. De hoofdstraat (Via Abondance) komt er ook op uit. Er staan talrijke sokkels op het plein, maar nooit zijn de beelden daarvan teruggevonden. Waarschijnlijk zijn ze door de aardbeving in 62 v.C. beschadigd en weggehaald voor herstelling en later niet teruggeplaatst.

Via dell’Abondancia (= straat des overvloeds) Dit was de hoofdweg van Pompei. Deze elegante straat strekte zich uit van het Forum tot aan de haven van Sarno. Het heeft zijn naam te danken aan de prachtige fontein “de hoorn des overvloeds”.

Deze straat liep dwars door de stad en verbond alle belangrijke plaatsen met elkaar. Op de meest brede plaats meet de straat 8,5 m. Langs de baan treft men vele winkeltjes en cafeetjes aan. Hier en daar is er ook een fonteintje langs de weg die voor verfrissing zorgt tijdens de warme zomer.