Koninginnenrit door van Sambeek

Gebruikte editie voor het boekverslag
Gebruikte druk: 1e (20.000 ex)
Verschijningsdatum eerste druk: juli 2008
Aantal bladzijden: 283
Uitgegeven bij: Prometheus te Amsterdam

Beschrijving voorkant
Op de voorkant staat het lichaam van een vrouw in een zwart-witte jurk met balletjes. Haar hoofd is niet te zien maar in haar hand houdt ze een roze helm voor de wielrensters.

Genre van het boek
Het boek is een psychologische roman over oud worden en berusten in je bestaan.

De aangeleverde flaptekst
In Koninginnenrit, het langverwachte en dicht op de huid geschreven vervolg op de succesvolle romans Zadelpijn en Het Verwende Nest, volgen we de beurtelings hilarische en dan weer ontroerende avonturen van de vriendinnengroep de Tîtes, de strijdvaardigste vriendinnengroep van deze tijd.
Achter de fraai gerestaureerde gevel van hun grachtenpand besluiten onze heldinnen dat het leven te kort is om er achteloos doorheen te fietsen. Ze zijn inmiddels wat ouder, maar ze voelen zich nog lang niet afgeschreven en willen nog één keer vlammen. Ze halen alles uit de kast, zo nodig ook Viagra en testosteronpleisters, om van het leven te blijven genieten. Liever heftig dan deftig is hun motto. Alles liever dan nordic walking.
Op eigen kracht zullen ze hun koninginnenrit, de rit van hun leven, maken, nu het nog kan. De tijd om te voldoen aan verwachtingspatronen van de buitenwereld is voorbij. Wat nu telt is de binnenwereld.
Koninginnenrit is een machtig boek. Het laat bovendien de stem van de volgende generatie horen. De Tîtes worden veelvuldig geconfronteerd met de problemen en meningen van hun kinderen en kleinkinderen en krijgen steeds meer commentaar op hun levenswijzen te verwerken. Er ontstaan pittige discussies, die uiteraard ook voor de nodige hilariteit zorgen.
Gesterkt en gelouterd worstelen de babyboomers met hun dilemma’s en combineren ze vette lol met diepgang, verbondenheid met vrijheid, en zelfbeschikking met onvoorwaardelijke vriendschap. Never a dull moment.

Titelverklaring
Eén van de vriendinnen, Agnes, gaat de Koninginnenrit van haar bestaan maken. De Koninginnerit in een wielerwedstrijd (bijvoorbeeld in de Tour de France) is altijd de belangrijkste rit van de ronde. Vaak is dit een bergetappe, zoals in de Tour van 2008, de rit naar Alpe d’Huez.
Agnes wil op de fiets naar Santiago de Compostella, het bedevaartsoord in Spanje. De wat gezette Max komt daarna vragen of ze mee mag.
Maar symbolisch gezien staat de Koninginnenrit voor de zoektocjht naar de zin van het bestaan en het overwinnen van grote problemen: dat geldt voor Nina die ontwikkelingswerk gaat doen in Guatemala, maar daar komt te lijden aan knokkelkoorts. Het gaat om An die hartproblemen heeft en een zware operatie moet ondergaan en daarna het genot van een tweede huwelijk met Hugo mag smaken. Het draait ook om Yvonne, die een foute man (verzeild in de criminaliteit) heeft ontmoet en daarvan afstand neemt. En het gaat om Max die problemen ondervindt met haar dochter Ernestien die aan ernstige vorm van anorexia lijdt. Zo hebben alle vrouwen van Zadelpijn en Het verwende Nest iets door te maken. De problemen worden wel overwonnen, zodat ze de Koninginnenrit in hun bestaan hebben voltooid. Het lijkt dan ook vrijwel zeker dat er geen vervolg op dit derde deel kan komen.

Structuur en perspectief
Er zijn acht hoofdstukken met steeds een andere ik-verteller. Deze structuurvorm gebruikte het schrijversduo ook in de eerste twee boeken over de “Tietjes.”

In elk hoofdstuk wordt eerst een aantal pagina personaal verteld, met als vertellend personage één van de kinderen van de vrouw die het hoofdstuk afmaakt. Alleen Agnes heeft geen kinderen dus de twee hoofdstukken die zij voor haar rekening neemt, missen dit element.
Verder heeft elk hoofdstuk een titel en wordt er in de koop aangegeven wie de ik-verteller van dat deel is.
Daarnaast komen in diverse hoofdstukken mails van andere personages uit de roman voor. Bijvoorbeeld Agnes die aan de andere vrouwen mailt hoe het haar vergaat op de pelgrimage.
De opbouw is derhalve als volgt:
1. Oost West Thuis Best  (ikvertelster Yvonne personaal : Zoon Quint)
2. Leven in het moment (ikvertelster An personaal: Zoon Guus)
3. Mijn Koninginnerit  (ikvertelster Agnes)
4. Terug naar af (ikvertelster Max personaal: Zoon Pieter)
5. Diepgaan (ikvertelster Agnes)
6. Tot inkeer (ik-verteller Hugo personaal Dochter Puck)
7. Mijn leven begint pas  (ikvertelster Sonia personaal Kleinzoon Guido)
8. Opnieuw beginnen (ikvertelster Nina personaal Femke)
Alle vrouwen vertellen in de o.t.t.

Aan het einde van het boek komt er een overzicht van de vertellers figuren met hun relaties 9ex-relaties en minnaars) alsmede de naam van de kinderen. Dat is wel handig, want je bent als lezer zo de draad kwijt.
Daarna volgt een bouwtekening van het appartement van het Verwende nest. De functie daarvan is minde logisch. Geen enkele keer heb ik tijdens het lezen teruggegrepen naar de tekeningen om te kijken waar iemand in het verhaal zat of lag. Wie goed kan schrijven, heeft gene tekeningen nodig om dat aan de lezer duidelijk te maken.

Tijd van het verhaal
Het is een actueel verhaal. Het verhaal begint in 2008. Zo is Agnes in maart aanwezig op het Boekenbal van 2008. (thema: Van oude menschen …..)
Uit de data die met de mails worden verstuurd, blijkt dat Agnes in de maand mei 2008 haar pelgrimage maakt. In het laatste hoofdstuk is het zelfs al het begin van de zomer in het jaar 2008. Net voor het uitkomen van het boek wordt de fictieve inhoud dus afgerond.

Plaats van handeling
“De Tietjes”, de vrouwen van het Verwende Nest leven samen in het appartementencomplex aan de Nieuwe Gracht in Utrecht. Daar speelt zich dan ook een belangrijk deel van de inhoud af. Een ander decor is de pelgrimstocht van Agnes: zij rijdt in enkele weken tijd van Utrecht naar Santiago de Compostella. Daar wordt ze opgewacht door vriendinnen. Nina gaat naar Guatemala, maar d verslaglegging daarvan geschiedt vooral via de mail.

Motto
Er is geen motto wel een opdracht: “Voor mijn vader” (met een kruisje)

Samenvatting van de inhoud
1. Oost-West Thuis Best  (ikvertelster Yvonne)
Yvonne heeft een nieuwe levenspartner gevonden. Het is Willem Jan, maar ze vertrouwt hem niet helemaal wat geldzaken betreft. Zo heeft hij 100.000 € van haar geleend en ze merkt dat hij een kogelvrij kostuum heeft laten maken voor 7000 €. Yvonne moet naar een party die wordt georganiseerd voor het afscheid van Nina die naar Guatemala vertrekt om daar een soort ontwikkelingswerk te verrichten. Tijdens het feestje denkt Yvonne terug aan de reanimatie van An, die ineens een hartinfarct kreeg. Het was Yvonne die haar toen gered had.

2. Leven in het moment (ikvertelster An)
Dit hoofdstuk begint met het verhaal van zoon Lot die met zijn vader Hugo in Londen is. Zoals zijn vader (de acteur is) gaat ook deze Lot vreemd. Daarna is het woord aan An, die gewoon weer rookt, na de reanimatie. Ze kan het niet laten. Ze bezint zich op haar huwelijk met Hugo. Ze had nooit tijd voor hem gehad.
Daarna verhuizen de vriendinnen Yvonne naar het Verwende Nest. Ze nemen veel spullen mee ter waarde van 100.000 €. Er is daarna weer een partijtje. Agnes geeft aan dat ze een pelgrimage wil maken naar Santiago de Compostella. Ze wil een Koninginnenrit maken: nadenken over het leven en ze wordt gesponsord door Shimano n.a.v. haar eerder verschenen roman “Vals Plat.” Zo kan ze haar avonturen beschrijven in reisverhalen en nadenken over het onderwerp voor een nieuwe roman.

3. Mijn Koninginnerit  (ikvertelster Agnes)
Agnes bezoekt het boekenbal 2008 en schrijft daar vrij sarcastisch over enkele verschijnselen die ze daar ziet en enkele auteurs die er hun jaarlijkse optreden hebben. Ze vindt het wel leuk dat ze een uitnodiging heeft gekregen voor ‘Vals Plat.”
Ze bereidt zich voor op de pelgrimage, maar dan komt Max ineens vragen of ze mee mag naar Spanje. Max is de dikste van de vriendinnen en heeft een slechte conditie. Liever doet Agnes het niet, maar ze gaan trainen met de “meiden.’
Een ander element in dit hoofdstuk is de overval die gepleegd wordt op Yvonne. Een Bulgaar (zijn relatie met Willem Jan is onduidelijk) Maar de Tietjes redden haar: Sonia slaat de overvaller zelfs met een honkbalknuppel neer. De ambulance zorgt ervoor dat de man wordt afgevoerd.
Max en Agnes gaan begin mei fietsen naar Spanje. Vooral Max moet afzien en blijft steeds achter. De omstandigheden zijn niet eenvoudig en Max blijft klagen. Onderweg ontvangen ze ook een mail van Nina die in Guatemala nuttig maar moeilijk werk doet. Dan krijgen ze ook bericht dat An een open hart operatie moet ondergaan en dat is voor Max een mooie gelegenheid om terug te gaan naar Nederland. Agnes denkt na over haar relatie met Victor. Ze had graag kinderen gewild, maar het is nooit gelukt. Ook vindt ze alleen fietsen heerlijk: ze hoeft niet meer naar het gezeur van Max te luisteren en dat is een voorwaarde voor een pelgrimstocht.

4. Terug naar af  (ikvertelster Max )
Zoon Pieter wordt door Moeder Max bezocht: hij leidt een ruig studentenleven: seks and drugs. Dochter Ernestien heeft een eetprobleem. Wanneer Max naar huis gaat, heeft ze een gesprek met An: ze haalt haar over tot de operatie. Ze ontvangt ook een mail van Agnes die aangeeft dat ze veel nadenkt over haar bestaan nu ze alleen door Frankrijk fietst.
Max heeft ook een probleem: ze walgt van haar figuur, maar haar man Walter vindt haar figuur helemaal niet zo’n probleem. Hij reageert erg begripvol. Dan komt er bericht uit Maastricht. Dochter Ernestien gaat steeds slechter om met haar eetstoornis en moet terug komen naar Utrecht. Ze spreken sinds lang weer eens echt met elkaar en beloven elkaar met hun eetstoornis te helpen. Hugo zoekt toenadering tot An: hij beseft wat hij kwijt is nu hij haar niet meer ziet. Zijn leven als acteur is toch ook vrij leeg.

5. Diepgaan (ikvertelster Agnes)
Agnes fietst verder in Frankrijk: eerst vond ze alleen zijn wel leuk, maar ze heeft nu toch ook behoefte aan gezelschap. Ze denkt na over haar te schrijven roman: ze laat een vrouw een ongeluk krijgen. En dat overkomt later Agnes natuurlijk ook: ze wordt aangereden door een automobilist Claude. Ze heeft flinke schaafwonden en haar fiets is kapot. Claude helpt haar goed. In gesprekken overtuigt hij haar ervan genoeg eigenliefde op te bouwen. Je krijgt altijd van mensen terug wat je aan hen geeft. Een wijze levensles.

6. Tot inkeer (ik-verteller Hugo)
Puck is de dochter van An en die heeft genegenheid voor haar moeder. Ze vindt het verschrikkelijk dat haar moeder zichzelf zo slecht verzorgt (roken ed.) Dan neemt de ik-verteller Hugo het over. Hij is acteur en hij beschouwt zijn huwelijk met An: ze hadden geen tijd meer voor elkaar en ook de seks werd verwaarloosd. Dat was hij buiten zijn huwelijk gaan zoeken. Hij heeft inmiddels een facelift ondergaan omdat hij dat voor zijn rol in een nieuwe film moest ondergaan. De vrouwen van het Verwende Nest vinden het wel absurd: hij was juist vroeger altijd tegen ingrepen in het fysiek. Hugo betuigt spijt aan An wanneer hij weer terugkomt naar Nederland. Vlak voordat ze geopereerd wordt, vraagt hij haar opnieuw ten huwelijk. An wordt later geopereerd en dat gaat niet meteen heel goed: ze ligt op IC en er zijn complicaties. Daarna herstelt ze toch en Hugo is zorgzaam voor haar, evenals haar kinderen.
Wouter heeft ooit een verhouding gehad met Sonia en ze komen elkaar weer tegen: ze kunnen nog steeds goed met elkaar overweg.

7. Mijn leven begint pas (ikvertelster Sonia)
Kleinzoon Guido heeft pas laat gehoord dat zijn oma een andere is dan de oma die hij van jongs heeft gekend. Zijn oma maakt beelden en hijzelf heeft die passie in zijn genen zitten.
Hij is net zo creatief als Sonia is. Die wil met haar leven een nieuw begin maken. Sonia heeft een brief aan haar dochter geschreven, die ze na haar geboorte had laten adopteren. Die brief die vol emoties is, kan ze nauwelijks lezen.
Sonia wil echt een nieuw begin maken en wil met Yvonne en Max naar Spanje afreizen om eerst wat vakantie te vieren en later Agnes af te halen in Santiago de Compostella. Die zijn beiden in voor die reis, maar als puntje bij paaltje komt, moet Max bij haar dochter blijven die haar anorexia niet d ebaas kan worden. Haar eetprobleem komt waarschijnlijk door het dikke figuur van Max. Schuldgevoel erbij. Yvonne en Sonia gaan wel. Sonia laat zich tijdens de reis seksueel verwennen door een Spaanse visser: ze krijgt een geweldige opknapbeurt. Daarna gaan ze Agnes afhalen die blij verrast is dat haar vriendinnen er staan.
Intussen is er van Nina een mail gekomen waarin staat dat ze knokkelkoorts heeft die ze heeft opgelopen door een muggenbeet.

8. Opnieuw beginnen (ikvertelster Nina)
Femke heeft in angst gezeten na de mail van haar moeder, want aan knokkelkoorts kunnen doktoren maar weinig doen. Bovendien heeft ze het moeilijk omdat het bronzen beeld op haar vaders graf gestolen is. Dan heeft Nina het over de nadelen van de westerse consumptiemaatschappij. Ze heeft de andere wereld (van de armoede en de behoeften) leren kennen in Guatemala. Terug in Nederland hoort ze ook dat An en Hugo weer getrouwd zijn. Sonia organiseert een huwelijksfeestje. De Tietjes zingen zelfgemaakte liedjes op de wijs van Benny Neijman (Vrijgezel) en Marco Borsato (Dromen zijn bedrog). Dan komen tot verrassing van de ouders de kinderen van de Tietjes een liedje zingen , een lied ter meerdere glorie van de fietsende vriendinnen.

Thema, motieven en interpretatie
“Koninginnenrit” is het derde deel over de vriendschappen tussen de vrouwen die zich “de Tietjes noemen”en die vroeger fietsvakanties naar Frankrijk (organiseerden) Daar kregen ze behalve zadelpijn ook ruzie met elkaar, omdat ze buitenechtelijke relaties onderhielden. In het tweede deel gingen de vijftigers bij elkaar wonen in het Verwende Nest en de perikelen gingen gewoon door. In dit derde deel zijn ze de zestig genaderd en dat geeft de babyboomers stof tot nadenken.
Ze beginnen allemaal aan hun Koninginnenrit; dat wil zeggen de belangrijkste periode in hun bestaan. Twee vrouwen doen dat in het buitenland: Agnes gaat een pelgrimsfietstocht maken naar Santiago de Compostella en krijgt onderweg voldoende stof tot nadenken o.a. voor het schrijven van een nieuwe roman, maar ook hoort ze nadat ze aangereden is dat ze anders in het leven moet staan.
Nina gaat naar Midden-Amerika en komt er achter dat het leven in de westerse samenleving er een van verspilling is. Ze helpt de armoede bestrijden maar moet het helaas bekopen met een ernstige ziekte, de knokkelkoorts.
De fysieke ongemakken gaan ook niet voorbij aan An, die hartproblemen heeft, maar ook zelf voor die problemen zorgt. Ze moet een ernstige openhartoperatie ondergaan, maar het heeft als bijkomend voordeel dat haar ex-man Hugo weer inziet dat hun huwelijk een tweede kans krijgt. Het laatste hoofdstuk eindigt daardoor heel vrolijk.
Max heeft ook problemen met haar figuur: ze is te dik en ze heeft te weinig conditie. Ze is blok aan het wiel van Agnes en bovendien is ze indirect schuldig aan de eetstoornissen van haar dochter.
Yvonne heeft na haar huwelijk met Dirk een nieuwe minnaar opgedoken, maar deze Willem jan is een onbetrouwbaar type dat geld van haar leent. De vriendinnen helpen Yvonne weg te gaan bij Willem-Jan maar hij heeft al of niet de hand in een overval die een Bulgaar later op haar pleegt. Ook hier schieten haar Tietjes te hulp. Later wanneer ze gewend is, in het verwende nest, krijgt ze nog te maken met problemen die haar dochter heeft omdat haar man handtastelijk is geworden.
Sonia heeft alles waarschijnlijk nog het beste op de rails. Ze wil opnieuw beginnen, heeft het contact hersteld met haar dochter en vooral met haar creatieve kleinzoon Guido. Ze maakt zelf ook beelden en staat open in het leven. Op vakantie in Spanje krijgt ze geweldige seksuele opkikker van een Spaanse zeeman. Ze kan er weer even tegen.

De babyboomgeneratie van de aan zadelpijn lijdende vriendinnen die het Verwende nest uithingen, is dus op de leeftijd van zestig aangekomen, wanneer ze aan het verwerkingsproces van hun midlife crisis beginnen. Het wordt een queeste naar de zin van het bestaan. Vrijwel allemaal komen ze in het boek er achter wat ze voortaan zal moeten bezighouden. Daarmee heeft Van Sambeek ze wel meteen een literaire dood laten sterven, want het lijkt niet goed mogelijk dat er na deel III een vervolg op de lotgevallen van de vriendinnen zal komen.

Mijn mening
Deel III van de lotgevallen van de vriendinnen is m.i. het minst geslaagde deel van de reeks. Dat komt niet alleen door de inhoud van het toch wel spanningsloze verhaal, maar ook de vrij afstandelijke manier van vertellen die mij maar niet echt kan boeien. De meervoudige perspectiefvorm heeft nu toch ook iets gekunsteld gekregen. Daarbij komt dat bij de vrouwen die kinderen hebben een m.i. onnodige en gezochte constructie is gehanteerd waarbij in elk hoofdstuk een van de kinderen haar/zijn licht laat schijnen op het leven van de moeder.
Bovendien zijn de verhalen van de vrouwen (en Hugo) nogal stereotiep, voor vrouwen in de genoemde leeftijdscategorie: vreemdgaan, echtscheiding, onderlinge jaloezie, gezondheidsproblemen, lichamelijk verval, problemen met de kinderen (mishandeling en anorexia) Het kan allemaal niet op met deze babyboomers.
Maar boeiend was het derde deel daardoor niet. Het lijkt daarom een gotspe om op de achterkant te zetten dat “Koninginnenrit”een machtig boek is.
Voor scholieren van het voortgezet onderwijs lijkt me de inhoud van dit deel III dan ook niet bijster interessant. Voor jongens in een eindexamenklas van havo of vwo al helemaal niet.

Ook de literaire waarde voor de leeslijst vind ik niet zo hoog: 1 puntje voor wie het op zijn lijst wil zetten. Het is zeker niet de Koninginnenrit geworden die Van Sambeek voor ogen moet hebben gehad, maar ja dat komt in de Tour de France ook wel eens voor: een rit die veelbelovend lijkt, maar waarbij ver voor het einde het voorspelbare verloop van de koers de echte liefhebber niet op het puntje van zijn stoel weet te krijgen.

Over de schrijfster
Op de cover staat dat de roman geschreven is door één van de schrijfsters van het duo Lisa van Sambeek (nl.: Van Sambeek) Wie van de twee, wordt niet vermeld.

Liza van Sambeek is een pseudoniem: achter deze naam gaat een schrijversduo schuil. In een interview in De Volkskrant van 6 november 2003 wordt prijsgegeven wie de schrijfsters zijn nl. Ciel Heintz ( geboren in Arnhem , 1949) en Liesbeth van Erp (geboren in 1953 in Valkenswaard) Beiden hebben carrière gemaakt in het maatschappelijk leven. Van Erp studeerde geneeskunde en opende een gynaecologenpraktijk in Den Haag, totdat een burn out aan die onderneming een einde maakte, waarna ze een consultancybureau begon. Heintz was eerst verpleegster, werd later dramadocente en begon haar eigen adviesbureau. Ze ontmoetten elkaar weer en maakten ook met een groep vrouwen fietstochten. De beschreven fietstocht in “Zadelpijn” werd daadwerkelijk gemaakt als basis voor het boek. Onderweg bespraken ze de thema’s die in de roman aan de orde moesten komen: jaloezie, trouw, optrouw, relaties, seksualiteit, het ouder-worden, de dood

Bibliografie
- Zadelpijn en ander damesleed (2003)
- Het verwende nest (2005)