Wie scheep gaat door Rascha Peper

Biografische gegevens: Rascha Peper-Rijsenburg, pseudoniem van Jenneke Strijland, werd op 1 januari 1949 geboren in Driebergen. Tijdens haar jeugd miste zij de godsdienst, zo zei zij zelf eens in een interview in 1999 in ‘NRC Handelsblad’: ‘ik was een ernstige zoeker naar verheven waarheden die ergens te vinden moesten zijn’. Vanaf 1968 studeerde zij Nederlands in Amsterdam en vervolgens werkte zij enige tijd als lerares in Beverwijk en Laren. In 1983 verhuisde ze naar Wenen. Ondanks haar werk daar en de zorg die zij had voor haar zoontje, voelde zij zich ‘nogal op mezelf teruggeworpen’. Bovendien was in die tijd net de Ziekte van Hodgkin bij haar geconstateerd en hier had zij niet bepaald vrede mee. In een interview met Libelle zei ze o.a. hierover: ‘ik herinner me dat ik dacht: dit kan dus niet, want ik heb een klein kind om voor te zorgen. … Een belachelijke, primitieve gedachte, want jonge moeders gaan net zo goed dood. Ik ben hierdoor wel sceptischer komen te staan tegenover mensen die dwepen met alles wat natuurlijk is’. Ze begon serieus met schrijven. Na haar terugkeer in Nederland weren een paar verhalen gepubliceerd. In 1999 verhuisde ze naar New York, maar in 2001 keerde ze weer terug naar Nederland.

Andere werken: Debuut: De waterdame 1990 Laatst verschenen werk: Wie scheep gaat 2003
Andere werken: Oesters 1991 Rico`s vleugels 1993 Russische blauw 1997 Een Spaans hondje 1998 Dooi 1999

Algemene thematiek: liefde, passie (gepassioneerde verzamelwoede), de zoektocht naar innerlijke rust. Samenvatting: Hanna LeCoultre, dochter van de kleermaker Alphons LeCoultre, heeft een relatie met Gerard Sikkema, oceanograaf van beroep. Wanneer zij hem verlaat voor zijn beste vriend Robin Quaadvlieg, een amateur duiker, is Gerards hart gebroken en kan hij Robin niet meer aankijken. Maar Hanna is een avontuurlijk vrouw en verlaat Robin al snel voor een Kaapverdiër om met hem de oceaan op te gaan voor een nieuw leven. Helaas lijdt het scheepje schipbreuk voor de kust van Marokko en Hanna, die op dat moment in de kajuit lag te slapen, verdwijnt met het scheepje naar de boden van de oceaan. Twee jaar later is haar lichaam nog steeds niet geborgen. Gerard is ondertussen verhuisd naar New York om daar te proberen een nieuw leven op te bouwen. Dit lukt echter niet, hij worstelt nog steeds met de emoties tegenover Robin. “Toen Gerard erlangs liep en een blik wierp op het gezicht achter het glas in de groen uitgeslagen koperen helm, had hij ineens het gevoel alsof hij dat gezicht herkende. Een pijnlijke herkenning – hij meende een fractie van een seconde Robin te zien – maar hij bleef toch even stilstaan. Blz 192”. En met het feit dat Hanna`s lichaam nog steeds op de bodem van de oceaan ligt. “Mensen klampten zich aan hem vast en daardoor kon hij niet verder waden. Maar Hanna zag hij nergens. En toen sloeg het glasheldere besef door hem heen: dat kan ook niet, want ze is dood, al twee jaar, je kunt haar niet meer redden, dit is een droom. Blz. 189”. Hij zet een project op touw om haar te vinden door middel van badeendjes in de oceaan te droppen en zo erachter te komen hoe de stromingen gaan, zodat hij het scheepje kan vinden. Robin worstelt ook met de gedachte dat Hanna`s lijk nog op de bodem van de oceaan ligt. En aangezien hij duiker is, voelt hij zich de aangewezen persoon haar lichaam te bergen. “Waarom wil je het eigenlijk zo graag, haar opduiken?’ Robin glimlachte. ‘Ik denk,’ zei hij, ‘heel simpel: omdat ik nu eenmaal kan duiken. Omdat ik daar net mee begonnen was, toen ik… toen Hanna bij mij kwam wonen. Ik had net mijn eerste duikbrevet gehaald. Toen dat ongeluk gebeurd was, had ik direct het idee dat ik de aangewezen persoon was om haar op te halen, om haar thuis te brengen. Gewoon omdat ik kan duiken.’ Blz. 150”. Hij probeert geld bijeen te krijgen voor een zoekactie. Onverwachts ontvangt hij geld van de vijftienjarige Emma, het nichtje van Hanna. Lang niet genoeg, maar dit bevorderd wel het contact tussen hen. Al snel blijkt dat Emma gevoelens heeft voor Robin en probeert hem te verleiden. Ondanks dat Robin wel zou willen, gaat hij er niet op in aangezien hij te oud is. “Ja, omdat ik niet wil dat zij te horen krijgen dat ik hun vijftienjarige dochter heb verleid!’ ‘Dat doe je ook niet. Ik probeer jou te verleiden!’ ‘Dat is hetzelfde. Daar moet ik weerstand aan bieden.’ ‘Waarom?’ ‘Omdat je verdomd nog an toe pas vijftien bent!’ ‘Dus je voelt niest voor me?’ ‘Ik voel een heleboel voor je, ik vind je lief maar…’ ‘maar meer niet.’ Blz. 222”. Ook Alphons LeCoultre heeft het er maar moeilijk mee dat zijn jongste dochter op de zeebodem ligt. “Toen hij zijn vrouw gedag gezegd en gekust had, hield hij ermee op en knipte de lamp uit. In bed staarde hij nog wat voor zich uit en zei opeens hardop door de kamer: ‘Waar ben je, meisje?’ Alsof er iemand achter de gordijnen stond. Blz. 100”. Echter, van de familie mag Robin hem niet om financiële steun vragen. Op het moment dat Emma besluit dit te doen, overlijdt hij. Op zijn begrafenis ontmoeten Robin en Gerard elkaar weer, maar dit leidt tot niets uit. “Hij had genoeg moeite gedaan. Het moest nu maar van de kant van die harde Grunningse kop komen. Maar Gerard zei slechts: ‘Ik moet nu gaan. Het beste ermee.’ ‘Tot ziens.’ Er kon nog geen hand af. Ze liepen ieder een kant uit. Blz. 269”. Robin krijgt toch genoeg geld bij elkaar en gaat op zoek, Wanneer hij het scheepje heeft gevonden blijkt het lichaam van Hanna er niet in te zijn. Wel een tas met kleding die hij meeneemt en onderweg komt hij nog een aantal badeendjes tegen. “Terwijl ze daarmee bezig waren, gleed er opnieuw een eendje tussen hen door. Michiel en Dave grepen er bieden naar. Michiel maakte een verbaasde grimas naar hem, maar het interesseerde Robin niet. Blz. 441”.

Thematiek: volgens Tsjip Letteren, tijdschrift voor literaire, culturele en kunstzinnige vorming, gaan Pepers boeken altijd over liefde, passie en de zoektocht naar innerlijk rust. Ook in ‘Wie scheep gaat’ komen deze thema`s op. Met liefde wordt bedoeld de liefde die iedereen koesterde voor Hanna, en dan vooral haar vader en ex-geliefden. En de zoektocht naar innerlijke rust gaat het duidelijkst op voor Gerard, omdat hij naar New York gaat.

Titelverklaring: de titel is nog niet af: ‘wie scheep gaat’ daar moet nog iets achter. In het boek maakt Alphons LeCoultre de zin af. “En daar heb je goed aan gedaan, heel goed, maar dan moet je ook alles doen om er wat van te maken, om in die maatschappij te aarden. Wie scheep gaat, moet varen hè? Zo is het nu eenmaal.’ Blz. 206”. Dit slaat op Gerard dat hij naar New York is gegaan. Alphons bedoeld hiermee, dat als je eenmaal de stap zet, in dit geval naar New York gaan om een nieuw leven op te bouwen, moet je er ook voor gaan. Oftewel, volgens Tsjip Letteren, ‘je moet de consequenties dragen van de stappen die je zet.’

Motieven: Badeendjes: aan het begin, in het midden en aan het eind van het boek lees je een hoofdstuk vanuit een van de tienduizend badeendjes die Gerard voor zijn project in de oceaan heeft gedropt. Maar door het boek heen komen ze voor, wanneer er een bepaald aantal gevonden zijn voor een bepaalde kust en er melding van gemaakt wordt bij Gerard. Maar ook in een droom van Gerard over Hanna komen ze voor. “Alleen voor buitengewoon scherpe ogen zichtbaar – zulke scherpe ogen als de Inuits hadden – was het glinsterende blauw van een stoet minuscule wezens. … En in de beslotenheid van de kajuit van dat jacht zweeft een vrouw, met haren die niet door een onderstroom bewogen worden. Haar mond staat open, alsof zij de blauwe wezentjes die ver boven haar voortdobberen zingend wil verleiden, als een macabere sirene, of alsof zij een boodschap voor de levenden wil toeroepen. Blz. 88”. Die vrouw is natuurlijk Hanna en de blauwe wezentjes zijn de eendjes. Dit maakt alleen maar meer duidelijk dat Gerard geen rust kan vinden.

Meneer van Waardenburg: een figuur die niet echt in het boek thuishoort en dus niet bij de karakters hoort. Hij is meer een soort motief, die steeds weer opduikt, als een soort van afwisseling. Hij was vroeger een klant van Alphons LeCoultre. Hij heeft een obsessie, namelijk dat hij bij huizen van bepaald soort vrouwen naar binnen gaat en zich bevredigd met hun lingerie. Deze obsessie is eigenlijk een soort passie van hem, wat een deel is van het onderwerp van het boek. Hij kan maar moeilijk van deze obsessie af komen en schaamt zich ervoor en gaat er ook uiteindelijk voor naar een psycholoog. Maar echt helpen doet het niet meteen en aan het eind van het boek wordt hij betrapt door de moeder van Emma. “Hij herkende haar niet eens onmiddellijk. Er staat een vrouw te kijken die alles heeft gezien, was de eerste slag die zijn bewustzijn hem toebracht. Toen pas zag hij dat zij het was; het blonde haar bedekt door de pet. Haar gezicht eronder was bleek en ze staarde naar binnen, alsof ze haar ogen niet kon geloven. Blz. 464”.

Obsessies, passie voor verzamelen: het hier voorgaande motief was gedeeltelijk een obsessie. Meneer van Waardenburg heeft een obsessie. Wat ook als motief voorkomt, en niet alleen in dit boek is de passie voor verzamelen. In al haar boeken zijn er altijd wel personages gekenmerkt met een passie voor het verzamelen van bepaalde dingen. Dit komt terug in haar eigen leven, aangezien Peper een gepassioneerde verzamelwoede van krantenberichten heeft. En dat met name krantenberichten waar ze een verhaal in ziet. Het oceanografisch experiment is het resultaat van een krantenbericht over ‘een grote partij speelgoedeendjes die in 1992 tijdens een storm van een schip was gewaaid. De speelgoedbeestjes dreven jarenlang over de wereldzeeën. Vlak na het verschijnen van ‘Wie scheep gaat’ verscheen in de pers het bericht dat de beestjes eindelijk zouden aanspoelen in de Verenigde Staten.’

Afwisseling/variatie: een motief door Pepers boeken heen is afwisseling/variatie. Afwisseling zowel wat betreft stijl en personages als wat betreft locaties en tijden. Zoals bijvoorbeeld hoe Peper in (de meeste verhalen van) ‘De waterdame’ en in ‘Oesters’ vrouwen als hoofdpersonen koos, koos zij bewust voor vier mannelijke hoofdpersonen in haar boek ‘Oefeningen in manhaftigheid’ (1992), omdat zij eens vanuit een heel ander perspectief wilde schrijven. Deze vier mannen zijn op hun beurt ook weer vier geheel uiteenlopende karakters. In ‘Wie scheep gaat’ lopen de karakters ook sterk uiteen, waardoor ook in dit boek de variatie duidelijk aanwezig is. Ook de locaties lopen sterk uiteen in ‘Wie scheep gaat’: Gerard die in New York woont, terwijl de rest van de personages gewoon in Nederland woont. Maar Hanna`s lichaam ligt voor de kust van Tiznit, in Marokko. In ‘Een Spaans hondje’ liepen de locaties ook erg uiteen. Victor woonde eerst in Nederland en vertrok toen naar Spanje.

Water: water is een van de belangrijkste elementen in Pepers boeken. In al haar boeken komt wel water in een bepaalde vorm voor. In ‘Wie scheep gaat’ is water een hoofdmotief. Denk aan Hanna’s schipbreuk, Robin die amateurduiker is, Gerard die oceanograaf is. In ‘De waterdame’ zit het water al in de titel, evenals in ‘Dooi’ (water ontdooit), en in ‘Oesters’ (leven in water). In ‘Rico`s vleugel’ bezitten de hoofdpersonen een beroemde collectie van 200.000 schelpen, schelpen komen uit de zee (=water), zij stellen deze schelpen tentoon in een museum in een villa aan de Noordzeekust. In ‘Russisch blauw’ worden de dromen van de hoofdpersoon soms onderbroken door een meisje dat illegaal baantjes trekt in het zwembad van het landhuis waar hij oppast. Hij ontmoet haar dus dankzij het water van het zwembad.

Karakterbeschrijvingen: Hanna: zij is een avontuurlijke vrouw, weet nog niet precies wat ze wil en is daar naar op zoek. Ze gaat met een kaapverdiër mee de zee op om een nieuw leven te beginnen, maar het scheepje lijdt schipbreuk en Hanna verdrinkt. Ze is de dochter van Alphons LeCoultre.

Alphons LeCoultre: hij is de vader van Hanna, hij heeft het moeilijk met het verlies van zijn dochter en vrouw.

Gerard: hij is een ex van Hanna, hij is een oceanograaf. Hij heeft het moeilijk met het feit dat Hanna hem verlaten heeft voor zijn beste vriend Robin. Worstelt met zijn emoties en ging naar New York om een nieuw leven te beginnen, maar hij kan zijn oude leven niet laten rusten.

Robin: hij is ook een ex van Hanna, hij is een amateur duiker, en wil daarom Hanna`s lichaam op duiken. Hij was vroeger de beste vriend van Gerard, maar hun vriendschap is stuk gegaan toen hij er met Hanna vandoor ging. Hij heeft hier nog steeds schuldgevoelens over, en wil het graag goedmaken.

Emma: zij is het 15-jarige nichtje van Hanna, en een echte puber. Ze steunt Robin financieel in zijn project Hanna op te duiken. Maar al snel wordt ze verliefd op Robin. En hoewel Robin zich best tot haar aangetrokken voelt, gaat hij niet op haar versierpogingen in, vanwege het leeftijdsverschil en het feit dat het door weinig mensen goedgekeurd zal worden. “Hij vond dat hij behoorlijk nobel – om maar een woord van haarzelf te gebruiken – had gereageerd op die kleine, geile feeks. Hij had zich keurig ingehouden en haar tegen zichzelf beschermd. Met de priemende ogen van Dirk en Eva in zijn rug uiteraard. Blz. 228”.

Opbouw: vertelvorm: hij/zij vorm. tijdsverloop: c.a. 1 jaar. Chronologisch verteld, maar wel met terugblikken op een paar jaar geleden.

Stijl: Het boek is geschreven in een wisselend perspectief, steeds een hoofdstuk vanuit een ander persoon. Peper heeft al eerder een boek in een wisselend perspectief geschreven, namelijk ‘Een Spaans hondje’.

Einde: in principe een gesloten einde. Het enige wat open blijft, is het project van Gerard, met zijn badeendjes, of daar nog resultaat uitkomt.