Der Besuch der alten Dame door Friedrich Dürrenmatt

Titelverklaring: De titel, het bezoek van de oude dame, spreekt eigenlijk wel voor zich. Het hele verhaal gaat namelijk over het bezoek dat Claire Zachanassian brengt aan haar geboorteplaats Güllen. Inmiddels is zij al een oude vrouw. Vandaar de titel ‘Der Besuch der alten Dame’.

Personages: - Claire Zachanassian (ook wel Kläri of Klara genoemd) is opgegroeid in het stadje Güllen. Nu is ze een oude multi-miljardair die een aantal ledematen heeft verloren en daarom protheses heeft. Ze kan niet meer lopen en wordt daarom gedragen op een draagstoel door haar vier knechten: Toby, Koby, Roby en Loby. Ze brengt een bezoek aan Güllen om wraak te nemen op Ill en om te pleiten voor gerechtigheid.

- Alfred Ill is de vroegere liefde van Claire. Hij heeft haar zwanger gemaakt maar ontkende de vader van haar kind te zijn. Hij heeft twee onschuldige mannen omgekocht die tegen de rechter moesten zeggen dat zij ook met Claire hadden geslapen. Door deze verwarring was het niet goed vast te stellen wie nou de echte vader van het kind was en ging Ill vrijuit. Inmiddels is hij getrouwd met een andere vrouw en heeft met haar twee kinderen. Zij hebben een winkel met een bar.

- Toby, Koby, Roby, Loby en de butler zijn knechten van Claire. Het zijn geen ronde personages, maar karakterloze figuren die alleen maar doen wat hen wordt opgedragen door Claire. Koby en Loby zijn blind en gecastreerd omdat ze tijdens de rechtszaak
van Claire niet de waarheid hebben verteld.

- Verder komen er in het verhaal allemaal mensen voor die alleen maar een bepaalde functie hebben, bijvoorbeeld: de burgemeester, de leraar, de arts of de politieagent. Dit zijn ook geen ronde personages, ze vervullen alleen hun rol in het verhaal maar we komen verder niets te weten van hun karakters.

Plaats: Het verhaal speelt zich af in Güllen, een kleine en armoedige stad. Veelal in het winkeltje van Ill en zijn vrouw, in het bos en op het station.

Tijd: Het verhaal speelt zich af rond 1950. Er verstrijken enkele dagen, vanaf de dag dat Claire aankomt in Güllen tot de dag dat ze weer vertrekt. Het is chronologisch verteld en er komen kleine flashbacks voor in de vorm van herinneringen. Er zijn bijna geen sprongen in de tijd.

Vertelsituatie: Het verhaal is een compleet toneelstuk. Het grootste gedeelte bestaat uit dialogen, die soms onderbroken worden door cursieve situatiebeschrijvingen, bijvoorbeeld: ‘Niemand rührt sich. Einigen stehen da, die Hände in den Hosentaschen.’

Opbouw: Het boek is opgebouwd uit drie delen. In het eerste deel staat de aankomst van Claire in Güllen centraal. In het tweede deel wordt beschreven hoe de burgers met het voorstel van Claire omgaan. In het laatste deel staat de dood van Ill centraal.

Samenvatting: Claire komt in het arme Güllen aan met haar knechten. Ze wordt verwelkomd en iedereen is blij met de komst van de miljonair omdat ze hopen dat Claire de stad geld zal schenken. Claire maakt echter duidelijk dat ze met een bedoeling hierheen is gekomen: ze is wel bereid de stad een miljard te geven, maar wel als de gerechtigheid daarvoor in de plaats terug krijgt. Daarmee bedoelt ze de dood van degene die haar zwanger heeft gemaakt, het hoofd van Ill. Aanvankelijk slaat iedereen het aanbod af. De burgemeester reageert op haar aanbod als volgt: “Ich lehne in Namen der Stadt Güllen das Angebot ab. Im Namen der Menschlichkeit. Lieber bleiben wir arm denn blutbefleckt.” Claire blijft toch in de stad logeren en wacht tot iemand Ill vermoordt. In de loop der tijd valt het Ill op dat de burgers plotseling zo veel kopen, vooral ook dure merken. Hij begrijpt dan dat hij in gevaar is en dat iemand hem zal gaan vermoorden om zo dat geld voor de stad te krijgen. Na een paar pogingen van hem om zichzelf in veiligheid te brengen, begrijpt hij dat het eigenlijk zinloos is. De mensen besluiten een soort rechtszitting te gaan houden waarbij gestemd wordt of Claire haar gerechtigheid krijgt. Ill zegt zich bij deze uitslag neer te leggen. Alle burgers stemmen uiteindelijk voor gerechtigheid van Claire wegens de miljard die ze dan krijgen. Ill wordt gedood. Nadat Claire een cheque heeft uitgeschreven voor de stad vertrekt ze weer met haar knechten.

Mening: Der Besuch der alten Dame vond ik een erg apart boek. Vooral door de manier waarop het is geschreven: in dialogen afgewisseld met situatiebeschrijvingen. Ik vond het verhaal hierdoor helemaal niet lekker lezen, het verliep niet soepel. De sfeer werd er erg zakelijk door. Een voorbeeld: Claire en Ill zitten samen op een bankje in het bos en praten wat met elkaar.

Claire Zachanassian: Soll dir Roby vorspielen auf seiner Gitarre? Ill: Bitte. Claire Zachanassian: Er spielt gut, der begnadigte Raubmörder, brache ihn für meine besinnlichen Minuten. Grammophone hasse ich und Radios. Ill: ‘Im afrikanischen Felsental marschiert ein Bataillon.’ Claire Zachanassian: Dein Lieblingslied. Habe es ihm beigebracht.

Schweigen. Sie rauchen. Kuckuck usw. Waldesrauchen. Roby spielt die Ballade.

Vooral die cursieve situatiebeschrijvingen vond ik vervelend. Erg duidelijk maar zo kortaf, zakelijk en er is absoluut geen enkel woordje meer gebruikt dan nodig is. Dat hoort dan misschien weliswaar bij een toneelstuk, maar ik vond het zonde van het leuke verhaal. Het verhaal over een vrouw die een zeer arm stadje een hoop geld schenkt in ruil voor het hoofd van haar de man die haar vroeger voor de rechter heeft bedrogen, vind ik erg origineel en leuk bedacht. Naar mijn mening kon dit leuk bedachte verhaal veel beter in een verhalende vorm worden opgeschreven dan in zo’n aaneenrijging van dialogen. Dan kon het veel gedetailleerder en mooier worden beschreven dan nu het geval was. Een voordeel van de dialogen in dit boek is wel dat het snel te lezen is en omdat het voornamelijk spreektaal is ook best makkelijk te begrijpen. Sommige personages in dit boek konden beter worden uitgewerkt met iets meer persoonlijkheid. Doordat de meeste personages alleen maar hun functie bekleden en verder niet echt een karakter hebben, werd het verhaal saai. Ik vond het wel leuk dat er betrekkelijk veel verschillende personages in voor kwamen. Het verhaal begon met de komst van Claire en eindigde met het vertrek van Claire die voor elkaar heeft gekregen waarvoor ze is gekomen. Dat vond ik een pluspunt. Het was een mooi rond verhaal met een goed eind. Eigenlijk vind ik dit boek een heel goed verhaal hebben, alleen jammer dat het zo slecht werd opgeschreven. Het lezen van dit boek had een beetje iets weg van het lezen van een voor het eerst geschreven script voor een fantastisch toneelstuk in het klad.