Jaromir-cyclus & Marco door A.C.W. Staring

1. Bibliografische gegevens

schrijver:A.C.W. Staring
eerste uitgave: 1828 klaar, opgenomen in ‘Winterloof\' van 1832, m.u.v. het vierde verhaal. Dat werd in 1834 voor het eerst gepubliceerd in de \"Almanak voor Hollandsche blijgeestigen\'. gelezen editie: Van Klasse 2, Taal & teken, Leeuwarden, 1993. bezorger:H. Adema

2. Feiten van het werk

opbouw: Vier afzonderlijke stukken tekst in dichtvorm, ieder met een eigen titel: Jaromir te Praag, 106 versregels
Jaromir te Lochem, 100 versregels
Jaromir te Zutphen, 153 versregels
Jaromir gewroken, 155 versregels
titel: De Jaromir-cyclus, eerste deel heette aanvankelijk ‘De Prager student\'. Het idee voor een cyclus is langzamerhand ontstaan. Staring streefde naar verbetering waardoor er steeds nieuwe versies ontstonden. personages: Jaromir een verlopen student, is een karikatuur-geestelijke, schurkachtige monnik met allerlei ondeugden. Duivel Boze, Heintje Pik, Sjeur, Tenterkwaad, Belzebub, Lucifer, Zwarte, Antichrist. Heeft verschillende gedaantes, onder andere hond en uil. Aartsengel Michaël, Sint-Michiel. Geeft Jaromir speciale bescherming. rijmschema:wisselend eindrijm. Als het zo uitkomt aabb, dan weer abab en soms ook abbaacc. Ligt erg aan het woord, is geen strak, dwingend rijmschema. genre:dichterlijke volksvertelling, komisch. Episch gedicht (verhaal in dichtvorm). motieven:Duivel, verleidingen, ‘goede\' mens (=geestelijke, monnik) met ‘slechte\' trekjes, bespotting roomse kerk, middeleeuw duivelgeloof wordt als uitgangspunt genomen. tijd:Het speelt in de vijftiende eeuw. plaats: Praag (‘t Boheems Athene), Lochem, Zutphen, Italië (over de Appenijn).

3. Thema van het werk

De spannende relatie tussen mens en duivel. In hoeverre is de mens in staat de duivel te weerstaan.

4. Periode waarin het werk geschreven is

Romantiek: de mens zet zich af tegen de maatschappij, heeft geen vrede met de eigen situatie. Vlucht uit de werkelijkheid (veel gebruik van drugs; escapisme/vrijheidsdrang). Kenmerken Romantiek; individualisme, subjectivisme, overheersing van gevoel, verbeelding en intuïtie, Weltschmerz, onvervuld geluksverlangen, religieuze verdieping, belangstelling voor verleden, mysterieuze, bovennatuurlijke, eeuwige. Hekel aan regels, voorschriften en begrenzingen. Ironische kijk op de werkelijkheid.

5. Gegevens over de auteur

Anthoni Christiaan Winand Staring (1767-1840), geboren in Gendringen (Gelderland). Komt uit goed nest met aanzien en geld.. Vader zee-officier, samen met moeder in Doetinchem. Vader naar de Kaap met VOC, moeder volgt als Staring zeven jaar oud is. Opgevoed door oom, dominee Staring te Gouda. Doorliep Franse en Latijnse school en gymnasium. In 1782 terug bij ouders. Staring ging rechten studeren in Harderwijk, werd lid van Haags dichtgenootschap (contact met Rhijnvis Feith). In 1787 promotie in rechten, daarna drie jaar landbouwkunde, fysica en chemie. Huwelijk in 1791, huwelijk in 1798, acht kinderen. Groot liefhebber van middeleeuwse geschiedenis (zie Jaromir). Staring behoort tot de Verlichting (ratio, realiteitszin, technische vooruitgang, godsdienstige verdraagzaamheid), maar ook tot de Romantiek (geschiedenis, oude volksliederen, folklore en natuur).

6. Samenvatting van het werk

Jaromir te Praag
Jaromir, student theologie te Praag, ca. 1430, heeft geen krediet meer en sterft bijna van de honger. Hij misbruikt de duivel door zijn gedaante aan te nemen (met behulp van een paardenvoet), om gratis te kunnen eten, drinken en slapen in een herberg (bang als de waard is om de duivel te mishagen).

Jaromir te Lochem
De duivel neemt wraak op Jaromir die intussen franciscaner monnik is geworden. Hij komt terug van zijn vele reizen en komt aan in Lochem. Daar hoort hij de klokken luiden. Ze waren echter nieuw en waren nog niet gewijd. Jaromir vervloekt de klokken en de duivel, die hierop gewacht heeft (wraak) kwakt de klepels op z\'n kale kop, vanaf grote hoogte, wat hem bijna het leven kost. De klokken kwamen terecht int wee poelen, die sindsdien de Duivelskolken heten. Ieder jaar met Kerst luidt de duivel de klokken onder water.

Jaromir te Zutphen
Jaromir is licht gewond door de klepels omdat hij bijtijds de hulp van Sint Michiel ingeroepen heeft. Die vertraagde de gang van de klepels. Als tegenprestatie zal Jaromir iedere tweede week op dinsdag vasten. Hij gaat naar de bibliotheek van Zutphen en daar krijgt hij regelmatig eten van de koster. Op een vastendinsdag zit er gebraden kip in het mandje. Eerst kan hij zich nog wel beheersen, maar als hij bij het oprapen van zijn sleutels de kip per ongeluk aanraakt, is hij verloren. Nogmaals neemt de duivel wraak op Jaromir door hem op te sluiten in de bibliotheek van de kerk, nadat hij zijn gelofte om te vasten heeft verbroken. De duivel komt in de gedaante van een hond (de hondenpoten zijn nog te zien!), neemt de rest van de kip en de sleutels, zodat Jaromir tot de volgende ochtend opgesloten zit.

Jaromir gewroken
Jaromir doet boete door driehonderd mijl te lopen naar Italië. Daarna keert hij terug naar Lochem. De kapelaan is bezeten door de duivel (uil) en wordt verliefd op een nonnetje (Leonoor). Hij heeft het zo erg te pakken dat hij de verkeerde teksten zingt en de misdienaars gillend van de lach achter hem aan gingen. Jaromir drijft de duivel uit met een spreuk. De duivel maakt dat ie wegkomt, maar Sint Michiel smijt hem terug op aarde. Jaromir ranselt hem af en de duivel verdwijnt in het onderaardse. Die plaats heet nu Duivelaars. De kapelaan heeft zijn lesje geleerd en kijkt niet meer naar vrouwen tenzij ‘t een bes van tachtig is (ongevaarlijk).

7. Socio-culturele invloeden in het werk

Er is in de Jaromir cyclus geen sprake van onvrede met het eigen bestaan, maar belangstelling voor de Middeleeuwen en folklore. De cyclus ademt de sfeer van Verlichting en rationalisme en is bedoeld als bespotting van het rooms-katholicisme in Starings tijd.

8. Waardering

cultuur-historisch:Ik heb geen idee of dit van groot belang is geweest voor die tijd. Wel is het een prettige tegenhanger voor de tamelijk humorloze teksten van Da Costa en Bilderdijk, die zichzelf buitengewoon serieus namen. Staring is veel milder en daardoor een stuk verteerbaarder. didactisch:Binnen literatuurgeschiedenis doet dit het goed met betrekking tot de Middeleeuwen. Ook in de vorige eeuw werd aan literatuurgeschiedenis gedaan. esthetisch:Ik vond het wel een geestig stukje, luchtig en toch venijnig. Met weinig tekst zet Staring een puntig beeld neer van de Rooms-Katholieke kerk, die nu ook nog wel van toepassing is, zij het wat minder in Nederland.