Inhoud Het Bittere Kruid (1957) Het boek gaat over Marga, de ik-persoon, die met haar vader, moeder en zusje in Breda woont. Ze heeft ook een broer, Dave. Hij woont in Amsterdam met hun zus Bettie. Het is een joods gezin. Marga vond het erg moeilijk dat er zoveel verboden was voor de joden. Marga wordt in het eerste jaar van de oorlog ziek en moet kuren volgen in het ziekenhuis. Ze zijn dan net aan het verhuizen naar Amersfoort om bij Dave in te trekken die inmiddels getrouwd is. Marga moet weer naar het ziekenhuis. Nu ligt ze in Utrecht en begint opnieuw aan de kuren. Op een dag moet Dave gekeurd worden voor een werkkamp, maar gaat medicijnen slikken, waardoor hij ziek wordt en gelukkig wordt hij afgekeurd. Hij wordt er ziek van en gaat met Marga op een kamer in hun huis in Amersfoort liggen waar ze door Lotte, Dave\'s vrouw, verzorgt worden. Ze blijven de hele dag thuis in hun pyjama\'s rondhangen, want de bel kan elk moment gaan doordat de Duitsers hun elk moment kunnen komen halen. Dan horen ze dat Bettie is opgepakt bij een razzia in Amsterdam. Het is onbekend waar ze heen gebracht is en wat er met haar is gebeurd. De ouders moeten naar Amsterdam verhuizen, omdat ze boven de vijftig zijn. Marga blijft bij haar broer en Lotte in Amersfoort wonen, maar gaat uiteindelijk toch bij haar ouders in Amsterdam wonen. Dave en Lotte gaan ook in Amsterdam wonen, maar niet bij zijn ouders. Op een middag moet Marga een boodschap doen. Ze raakt verstrikt in een bezetting van een straat in haar buurt. Ze wordt bijna meegenomen, maar kan nog net ontglippen, omdat ze op haar identiteitspas kan laten zien dat ze niet in die straat woont. Op een avond gaat de bel. Het zijn de Duitsers. Marga kan via de achterdeur ontsnappen. Ze gaat naar Dave en Lotte. Lotte helpt Marga haar haar met water-peroxyde te bleken zodat ze niet herkend kan worden op straat. Ook vervalsen ze haar identiteitskaart. Samen besluiten ze te vluchten, maar tijdens het vluchten worden Dave en Lotte op het station in Utrecht opgepakt. Marga zit in haar eentje in een trein. Na de oorlog is er nog een oom van haar in leven. In Utrecht aangekomen komt ze erachter dat er geen plaats meer voor haar is. Daarom gaat ze weer terug naar Amsterdam. Ze kwam eerst bij een boerderij waar ook geen plaats meer was (even buiten Amsterdam). Daarna bij een andere boerderij waar ze een poos (tegen betaling) kon blijven. Haar geld raakte op en daarom moest ze ergens anders heen. Hiermee hielp een jongen haar, die Wout heette. Ze ging naar Heemstede. Op dit adres bleef ze tot na de oorlog. Kort na de bevrijding ging ze naar haar oom en tante die toen in Zeist woonden. Na een paar weken sterft ook haar oom en blijft Marga bij haar tante.

Personages Hoofdpersoon: Marga Minco: zij is de ik-figuur in het verhaal. Ze groeit op in een joods gezin en verhuist veel tijdens de oorlog. Aan het begin van de oorlog is ze 14 jaar, en aan het eind is ze ongeveer 18. Ze heeft een goed karakter en probeert net als haar vader, zichzelf wijs te maken dat het bij hen zo\'n vaart zal lopen. Zij had eerst bruin haar, maar later bleekt ze het, omdat ze niet herkend mag worden, wanneer zij op een trein stapt, die gecontroleerd wordt door Duitsers. Ze komt ook naar voren als een vrouw, die weet wat ze wil. Zij verzet zich bijvoorbeeld al vroeg tegen de godsdienstige gewoontes van haar ouders. En zij is ook niet bang; dat blijkt wel uit haar optreden tijdens de razzia in de Lepelstraat.

Belangrijkste bijpersonen: Vader: hoofd van de familie. Een mooie karakterbeschrijving staat in het hoofdstukje \'Verzegeld\': \'Hij had zo\'n onverwoestbaar optimisme, dat het aanstekelijk werkte. Ik vroeg geregeld wat hij van de toestand dacht, alleen omdat ik al bij voorbaat wist dat ik iets te horen zou krijgen dat me geruststelde.\' Een ander trekje is dat hij niet erg strijdbaar overkomt. Zo lijkt het niet in hem op te komen, net als zijn kinderen onder te duiken. Als hij een oproep krijgt om naar Amsterdam te verhuizen, gaat hij.

Moeder: zorgzame vrouw.

Dave: broer van de ik-persoon. Hij heeft een dapper karakter en hij neemt een drankje om afgekeurd te worden voor een werkkamp. Hij beseft goed wat hem boven het hoofd hangt. Als iedereen zijn best doet om de sterren zo netjes mogelijk op te naaien, gaat hij naar buiten zonder ster. Hij wil nog één dag gewoon zijn. Uiteindelijk wordt hij in Utrecht opgepakt.

Lotte: zij is met Dave getrouwd. Haar gedachten ken je niet zo goed, je kunt wel zien dat ze een beetje een karakter van een moeder heeft, ze helpt altijd en zorgt voor Dave en Marga.

Bettie: de zus van Marga. Al in het begin van de oorlog wordt ze tijdens in razzia opgepakt in Amsterdam.

Tijd Heel duidelijk is het boek er niet over, maar waarschijnlijk begint het boek enkele dagen voor de inval van de Duitsers en eindigt niet lang na de bevrijding. De vertelde tijd is dus ongeveer 5 jaar. \'Het bittere kruid\' wordt chronologisch verteld. In het boek is ook sprake van versnelling en vertraging. Voor een gebeurtenis van 5 minuten, wordt soms een paar bladzijden voor uitgetrokken, terwijl met enkele woorden een periode van jaren weergeeft. Aan het einde wordt een grote sprong gemaakt van het lopen naar een nieuw onderduikadres naar een gebeurtenis na de bevrijding.

Perspectief De vertelster vertelt over de gebeurtenissen die ze heeft meegemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze vertelt het vanuit haar eigen ogen, je kent alleen de gedachten en gevoelens van Marga Minco. Zij is de ik-persoon in het verhaal.

Ruimte Het verhaal speelt zich op veel verschillende plaatsen af. Eerst in Breda, waarna de familie naar Amersfoort verhuist en vervolgens naar Amsterdam, waar ze denken veiliger te zijn. Marga wordt ook een paar keer door haar ouders naar gastgezinnen gestuurd, omdat ze denken dat ze daar veiliger is, maar dat valt tegen. Aan het eind gaat ze met een tram naar Zeist, waar haar oom woont. De omgevingen waar ze is, zijn somber en ongezellig, omdat het oorlog is.

Stijl Er wordt in het verhaal geen erg moeilijk taalgebruik gebruikt. Sommige (joodse) woorden, die niet helemaal te begrijpen zijn, kun je terugvinden in de verklarende woordenlijst. Ik vond wel, dat er veel dialogen gebruikt werden, dit komt ook omdat het verhaal in de ik-vorm wordt verteld. De hoofdpersoon treedt dus als verteller op. Dan lijkt het erop of alles echt lijkt.

Genre Het bittere kruid is een psychologische oorlogsroman. Het boek gaat over de Tweede Wereldoorlog en je ziet de oorlog door de ogen van een Joods meisje, Marga Minco. Je kijkt mee met de gevoelens en gedachten van de hoofdpersoon.

Motto \'Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, ik leg het verleden als een wissel om...\' -Bert Voeten

Achtergrond Het bittere kruid behoort tot de \'na-oorlogse generatie\'. De schrijvers uit deze tijd blikken terug op de Tweede Wereldoorlog. Minco doet dat ook en haar waargebeurde verhaal laat zien hoe de Joden vervolgd werden. Het boek is geschreven aan de nagedachtenis van haar ouders, Dave en Lotte, Bettie en Hans.

Thema Het thema van het boek zijn de problemen die de Joden in de Tweede Wereldoorlog hebben gehad. Ze zaten voortdurend in onzekerheid en ze waren steeds op de vlucht voor de Duitsers. Dit probeert het boek te vertellen door een levensbeschrijving van een Joods meisje in de oorlog te geven. De Joden zijn op zoek naar vrijheid, iets wat je om de onduidelijkste redenen afgenomen kan worden. Op die manier kun je veel verliezen, zo ook de mensen waar je van houdt. Marga, de hoofdpersoon, verliest bijna haar hele familie door de Tweede Wereldoorlog, dit is heel triest. Het thema in één zin: \"De problematiek van de Joden in de oorlog en hoe met name Marga Minco zelf, zich eruit heeft gered.\"

Een verhaalvoorbeeld: ` Ik bleef staan om te kijken naar de mensen die uitstapten, alsof ik op iemand wachtte. Iemand met een vertrouwd gezicht, vlak voor het mijne. Maar ik miste het geloof van mijn oom. Zij zouden nooit terugkomen, mijn vader niet, mijn moeder niet, Bettie niet, noch Dave en Lotte.\' (p. 55, de Halte).

Motieven Enkele motieven, die in het verhaal terugkeren: - dood - Jodenvervolging - Oorlog - 22, de roman telt 22 hoofdstukken, dit is een bijzonder getal in de joodse cultuur. Het Hebreeuwse alfabet telt 22 letters en de Klaagliederen bestaan uit 22 verzen.

Titel Het bittere kruid is een gerecht dat op seideravond wordt gegeten ter herdenking van de slavernij in Egypte. Het symboliseert in de joodse godsdienst het leed dat mensen wordt aangedaan. Men eet het bittere kruid ter herdenking van de jaren van lijden of om het met de woorden van de schrijfster zelf te zeggen: `… en wij aten van het ongezuurde brood en het bittere kruid, opdat wij het nog zouden proeven - tot in lengte van dagen.\'(p. 39, het bittere kruid).

Ondertitel Bij de titel van het boek is er ook een ondertitel: `een kleine kroniek\'. Met dit wordt bedoeld dat dit verhaal een kort gedeelte uit de geschiedenis (kroniek = een geschiedenis verhaal in chronologische volgorde) beschrijft.

Wereldbeeld De hoofdpersoon kijkt zeer pessimistisch tegen het wereldbeeld aan. De mensen waren zeer geschrokken van de Jodenvervolging door de Duitsers. Men vertrouwt de mensen niet meer en de angst is toegenomen door de oorlog.

Beoordeling Ik vond dit een goed boek, het geeft goed weer hoe de situatie in de oorlog was. De opbouw vond ik heel goed, er wordt namelijk direct in het begin een beschrijving gegeven van een evacuatie. Omdat het een autobiografie is, beperk je jezelf met de mogelijkheden, je kunt niet zomaar iets verzinnen. Hierdoor werd het boek soms een beetje saai en langdradig. Het is natuurlijk wel een heel realistisch verhaal, ze beschrijft hoe de situatie vroeger was en hoe de Joden zich gevoeld moeten hebben. De hoofdpersoon krijgt met het probleem `vervolging\' te maken. Ze duikt daarom onder. Ik zou dat in zo\'n geval ook doen, omdat je dan niet veel anders kunt doen. Ze krijgt hierbij hulp van mensen die tegen de Duitsers zijn en daarom hun huis beschikbaar stellen voor Joden die willen onderduiken.