Kartonnen dozen door Tom Lanoye

Samenvatting In dit boek geeft Tom Lanoye zijn jeugd vrij aan de hand van verschillende kartonnen die op een rek in zijn kamer staan. In elke doos zitten herinneringen, goede en slechte, aan een telkens een ander deel van zijn jeugd. Het is eigenlijk een autobiografisch verhaal waarin Tom vooral het feit dat hij homoseksueel is en de “problemen” waar hij dan mee te maken krijgt, uit de doeken doet. De eerste doos is een doos die dienst deed als valies om op reis te gaan met de Christelijke Mutualiteit. Iedereen was verplicht zo een doos te gebruiken zodat alle jongens als gelijke zouden beschouwd worden, sommigen hadden immers geen valies. Tom was toen 10 jaar. Hij ging op reis naar A********, een Ardens dorpje, waar hij Z voor het eerst echt leerde kennen. Z is de jongen waarop Tom verliefd was en je komt Z heel het boek door terug tegen. Veel was Tom niet bijgebleven van die trip behalve de ontmoeting met Z natuurlijk en nog 3 andere eigenlijk onbelangrijke dingetjes die vooral zijn homoseksualiteit benadrukken. Tijdens die vakantie krijgen we ook nog een beschrijving van de 3 vrouwen die in zijn leven een hele grote rol spelen en die hem dan ook bijna dagelijks schreven. Dit is zijn zus, de vriendin des huizes, namelijk Wieske, zijn moeder en zijn oudste tante, Pit Germaine. De tweede doos is een damesschoendoos waarin zich een paar onbenullige aandenkens bevindt van op een reis met de Christelijke Mutualiteit naar Zwitserland. Op zich betekenen ze weinig, maar de verhalen die ze meedragen zijn loodzwaar. In die tweede doos ontdek je het “mysterie van de maatschappij” zoals Tom zelf zegt. Tom vertelt over zijn school, het Kot, hoe hij het ettertje was, het haantje-de-voorste, maar ook over Z waarmee hij inmiddels in de klas zat en dat hij en Z beste vrienden waren. Hoe hij verlangde naar Z en hoe hij overdag alles wat Z betrof, memoriseerde en ‘s nachts, als hij in zijn bed lag, die beelden terug boven liet komen en zijn gevoelens en verlangen de vrije loop liet. Terwijl Tom dat beschrijft, geeft hij nog eens een volledige beschrijving van hoe, waar, wanneer en waarom hij kan klaarkomen. Masturbatie zal nog zeer veel voorkomen in het boek. Die aandenkens in de schoendoos zijn dus een verwijzing naar alles wat met Z te maken heeft. Zo ook naar de reis met de Mutualiteit naar Zwitserland waar Tom Z voor het eerst kuste. Hoewel het maar een spelletje was, wakkerde die kus Tom zijn verlangen enorm aan.

De derde kartonnen doos stelt de archiefdozen voor die op één van de planken staan. Zes ervan bevatten alle cursussen van het humaniora van Tom, de rest zijn die van de universiteit. Zijn persoonlijke gedachten over zijn leraars worden beschreven, met drie leraars ervan voelde hij een verwantschap, met de “Mof”, de “Jap” en met “Mussolini”. In die archiefdozen komt ook nog eens de liefde die Tom jegens Z koesterde, aan bod tijdens de reis met de school naar Griekenland. Tom ontdekt dat Z ook homoseksuele neigingen heeft en het komt zelfs zo ver dat op het hoogtepunt van het boek Tom en Z met elkaar vrijen. Dit vrijen wordt echter op bruuske wijze gestopt aangezien Z geen erectie meer krijgt wat wijst op het feit dat hij toch niet homoseksueel is wat hij later ook aan Tom zal uitleggen. Zo eindigt Tom zijn humaniora dus toch een beetje in mineur. De vierde kartonnen doos is de doos die alle andere dozen overbodig maakt. Zij kan alles bevatten, hoe omvangrijk of verdorven, ridicuul of smetteloos het ook is. Want wat is een achterflap anders dan de bodem, en een voorflap anders dan het deksel, van een kartonnen doos waarin alle schatten en rotte appelen van het bestaan naast elkaar voor het grijpen liggen? (p.147). Dit is de doos waarin de lezer zelf zijn geheime beelden uit zijn jeugd kan bewaren.

ersonages Er zijn niet zo echt veel personages, maar de personages die in het boek voorkomen, worden wel uitgebreid uit de doeken gedaan, onder andere aan de hand van de “beelden”. Dit zijn flashbacks die speciale gebeurtenissen beschrijven. Hier volgen de twee hoofdpersonages:

IK (=Tom Lanoye): Aangezien dit boek een biografie is, is het hoofdpersonage uiteraard Tom Lanoye zelf. Tom stelt zeer veel persoonlijke zaken van zich tentoon gedurende het boek. Tom las als kind zeer veel (p.17). Hij durft nog niet uitkomen voor zijn homoseksualiteit en vertelt daarom verschillende leugentjes om bestwil, hij heeft reeds gevreeën (p.120). In het humaniora is Tom het uitslovertje van de klas waar hij nog plezier aan beleeft ook. Tom probeert zichzelf te veranderen opdat Z op hem zou vallen. In de reis in het zesde jaar pas ontdekt Z pas de liefde van Tom voor Z. Later beseft Tom dat een relatie onmogelijk is en probeert Z uit zijn hoofd te zetten.

Z: Z is een jongen die even oud is als Tom en die tot het middelbaar fel op Tom gelijkt. Hij heeft ook zwart haar en is ook niet van de grootste. Z is zeer atletisch gebouwd in het humaniora door zijn hobby, turnen. Z is goedlachs en heeft vele vrienden waarvan Tom de beste vriend is. Hij heeft een tijdje een fase wanneer hij denkt dat hij homoseksueel is, dan heeft hij ook met Tom gevreeën, maar hij beseft dat hij geen homoseksueel is, hij kon immers amper een erectie krijgen tijdens het liefdesspel.

De tijd De tijd verloopt zo goed als chronologisch met uitzondering van een paar flashbacks en een paar vooruitblikken. Het boek begint wanneer de Tom 10 jaar is (p.7) en eindigt wanneer Tom een brief aan Z schrijft wanneer hij 32 jaar is (p.141). De tijd waarin het boek zich afspeelt is dus 22 jaar. De tijd waarin ik het boek gelezen heb, is ongeveer 10 uur.

De verteller In het boek zijn eigenlijk 2 vertellers, ten eerste de jonge Tom Lanoye en ten tweede de oude Tom die het boek aan het schrijven is en die terugblikt op zijn jeugd. Er is dus een ik-verteller. Die laatste Tom geeft vaak commentaar op de dingen die de jonge Tom meemaakt.

Wat ik ervan vind Het boek leest zeer vloeiend wat al een goede waardemeter is om een boek te bekritiseren. Je wordt voldoende meegesleurd in Tom zijn wereld, hoewel er niet overdreven veel echte actie is en behalve op het moment dat Tom blijft doorvertellen over zijn leraars. Dit was dan ook het eerste, maar tegelijk ook laatste moment dat ik me heb moeten forceren om te lezen. Wat ik tof vindt, is de originele manier van Tom om zijn jeugd te beschrijven, namelijk aan de hand van kartonnen dozen die allen een bepaalde tijd, herinnering met zich meedragen. Kortom vind ik dit boek een aanprijzer!