Salvador Dali

Salvador Dali Het leven van Salvador Dali Salvador Dali werd op 11 mei 1904 geboren in Figueras in Catalonië. Zijn vader was een bekende plaatselijke notaris, republikein en atheïst. Zijn moeder was een toegewijd katholiek. Ondanks deze verschillen binnen het gezin had hij een gelukkige en beschermde jeugd. Van jongs af aan vroeg Dali voortdurend om aandacht. Dit kwam waarschijnlijk door een morbide identificatie met een dode broer met de zelfde voornaam. Zijn vader stuurde hem naar de openbare school in Figueras, waar hij niets leerde, en vervolgens naar een plaatselijke middenklasse school die werd geleid door monniken. Zijn vroege enthousiasme voor tekenen en schilderen werd aangemoedigd door een plaatselijke impressionistische schilder, Ramon Pichot, die Picasso nog had gekend. In 1918 was Dali voldoende bedreven om zijn werk te laten zien op een tentoonstelling van plaatselijke kunstenaars in het gemeentelijke theater in Figueras. Hij was toen pas 14 jaar oud. In 1921 ging hij naar de kunstacademie in Madrid. Aangezien hij z’n vaardigheden al goed had ontwikkeld konden de docenten hem weinig bijbrengen, maar hij raakte wel bevriend met de dichter Federico Garcia Lorca en de toekomstige filmregiseur Luis Bunuel. In 1923 werd hij wegens ongehoorzaamheid een jaar van de academie gestuurd, en toen hij naar huis terugkeerde moest hij een gevangenisstraf uitzitten van een maand omdat hij aan een anarchistische demonstratie tegen de toenmalig nieuwe dictator Primo de Rivera meedeed. In 1924 keerde hij terug naar de academie en begon hij te experimenteren met een groot aantal modernistische stijlen. Tegelijkertijd bouwde hij een reputatie op als excentrieke dandy. In 1925 had hij zijn eerste eigen tentoonstelling in de Dalmau-galerie, toentertijd de progressiefste in Barcelona. De kritieken waren uitstekend. Een jaar later werd Dali voor de tweede en laatste keer van de kunstacademie gestuurd omdat hij drie leraren tijdens een mondeling examen had gezegd dat hij veel intelligenter was dan zij. Hij bracht zijn eerste bezoek aan Parijs, waar hij Picasso ontmoette, en ging daarna naar Nederland om het werk van Vermeer te bestuderen, voor wie hij altijd belangstelling zou blijven houden. Hij keerde terug om een zeer actieve rol in de Catalaanse avant-garde te vervullen; in 1928 was hij een van de drie ondertekenaars van een Catalaans anti-artistiek manifest dat veel van zijn ideeën aan het futurisme ontleende. In zijn eigen werk begon de invloed van het surrealisme, vooral die van Tanguy, zichtbaar te worden. Dali werd ook beïnvloed door Bunuels enthousiasme voor de film. Op verzoek van Bunuel ging hij voor de tweede keer naar Parijs. De twee mannen bundelden hun krachten om de verbazingwekkende en woeste film “Un chien andalou” te maken, die de avant-garde film uit die tijd expliciet verwierp. Al aan het begin van de zeventien minuten durende film bevindt zich het beroemdste en vreselijkste beeld: een scheermes dat een oog aan stukken snijdt. “Un chien andalou” werd aan het begin van 1929 voor het eerst vertoond en veroorzaakte een enorme rel. Het was onvermijdelijk dat Dali de aandacht van de surrealisten zou trekken, en in de zomer van 1929, toen hij was teruggekeerd naar zijn geboortegrond Cadaques, werd hij bezocht door een groep nieuwe vrienden uit Parijs, waaronder Rene en Georgette Magritte en Paul Eluard en diens vrouw Gala. Aanvankelijk vond Gala Dali vreemd en aanstootgevend, maar al snel voelde ze zich tot hem aangetrokken. Dali, die nog nooit een relatie met een vrouw had gehad, was gefascineerd en vreselijk bang. Tegen het einde van het bezoek vond er een beslissende confrontatie tussen hen plaats. Dali ’s biograaf, Fleur Cowles, beschrijft het moment als volgt: “Zijn passie grensde bijna aan zwakzinnigheid; op een dag kwam hij in de verleiding om Gala van de klif re duwen waarom ze stonden. Hij voelde dat ze wilde dat hij iets deed, en dus trok hij haar hoofd aan haar haar naar achteren. Trillend van vernederende hysterie beval hij haar hem te vertellen wat zij wilde dat hij deed. “maar kijk me aan en vertel het me langzaam, met de rauwste, meest woeste erotische woorden, waarvoor we ons allebei diep zullen schamen!” “ik wil dat je me vermoordt,” antwoordde ze kalm.” Gala keerde begin september wel met Eluard terug naar Parijs, maar haar band met Dali was vanaf dat moment stevig verankerd. Voor de rest van haar leven zou ze niet alleen zijn muze zijn, maar ook zijn zaken regelen. In november hield Dali zijn eerste eigen tentoonstelling in Parijs. Het voorwoord van de catalogus was geschreven door Breton, die net als een aantal andere surrealisten ook schilderijen kocht. De belangrijkste koop werd gedaan door de grote beschermheer de bruggraaf de Noailles, die, ondanks scatologische details waaraan zelfs Breton aanstoot had genomen, het belangrijkste schilderij van de tentoonstelling kocht: “het lugubere spel” dat hij in zijn eetkamer tussen een Watteau en een Cranach hing. Noailles verschafte Dali de middelen om een vissershut te kopen in Port Lligat, waar hij en Gala gingen wonen na een bittere ruzie met zijn vader. Door Dali ’s talent voor publiciteit en Gala’s financiële inzicht, werden ze uiteindelijk erg rijk. Het huis in port Lligat werd omgetoverd in een fantastisch droompaleis. Al snel begonnen de andere surrealisten zich te ergeren aan Dali ’s talent voor persoonlijke public relations. Vooral Breton stoorde zich aan Dali ’s onverschillige houding ten opzichte van de politieke debatten waar de rest van de groep zich in de jaren ’30 mee bezighield. Ook dacht hij dat Dali bezig was de leiding van de groep over te nemen. De zaak werd voor het eerst in februari 1934 op de spits gedreven, toen Dali in Bretons woning voor een surrealistisch tribunaal moest verschijnen dat hem beschuldigde van contrarevolutionaire activiteiten. Een aanleiding vormde Dali ‘s ‘het raadsel van William Tell” waarop een halfnaakte Lenin met een enorm uitgerekt en ontbloot achterwerk op een kruk stond afgebeeld; een andere was Dali ’s ogenschijnlijke obsessie met Hitler. Dali dwarsboomde de bijeenkomst door te zeggen dat hij ernstig verkouden was. Hij verscheen gewikkeld in truien, transpireerde hevig en had een thermometer in zijn mond die hem het antwoorden bemoeilijkte. Schaamteloos speelde hij in op Bretons welbekende afgrijzen voor homoseksualiteit door semi-serieus te dreigen dat hij een schilderij zou maken waarop zijn beschuldiger en hijzelf anaal de liefde zouden bedrijven. Alles in naam van de surrealistische vrijheid. Maar uiteindelijk knielde hij en zwoor hij geen vijand van het proletariaat te zijn. Pas in 1939 werd hij definitief uit de groep gezet. Eind jaren ’30 was Dali bijzonder á la mode. Hij had invloed op damesmode, vooral die van zijn vriendin Elsa Schiaparelli, voor wie hij knopen en andere accessoires ontwierp, en ook op advertenties en etalages. Vanaf 1935 was de excentrieke engelse miljonair Edward James zijn voornaamste beschermheer. Hij kocht Dali ’s belangrijkste schilderijen en gaf hem de opdracht om surrealistische interieurs te ontwerpen voor zijn buitenhuis. Dali bleef altijd even flamboyant. Een beroemd incident vond plaats op de internationale tentoonstelling van surrealistische kunst in Londen. Dali gaf een lezing in een duikpak, maar de helm zat vast en hij stikte bijna. Dali deed ook zijn uiterste best om bekend te worden in Amerika. In 1936 stond hij als een als een van de eerste kunstenaars op de cover van “Time”. Zijn twistgesprekken met degenen die wilden profiteren van zijn publiciteitswaarde maakten hem legendarisch bij het Amerikaanse publiek. Hij ontwierp in 1939 een speciaal paviljoen voor de amusementsafdeling van de wereldtentoonstelling in New York en maakte luidruchtig ruzie met de geldschieters. Ook ontwierp hij een etalage voor Bonwit Teller, die echter zonder zijn toestemming werd veranderd. In de daaropvolgende vechtpartij zeilden Dali en een badkuip, een van de rekwisieten, door het glas. Dali werd beschuldigd van vandalisme, maar de aanklacht werd al snel ingetrokken en hij kreeg een stortvloed van publiciteit over hem heen. Hij bleef altijd aandacht houden voor politieke gebeurtenissen, vooral die in Spanje. In 1935 was hij bezig met de eerste studies voor een van zijn meest opvallende schilderijen: “Weke constructie met gekookte bonen. Voorgevoel van de burgeroorlog” waarin de invloed van Goya te zien is. Dit werd gevolgd door een ander schilderij over de Spaanse burgeroorlog: “herfstkannibalisme”, waarvan de boodschap ‘een plaag op jullie beider huizen’ is. Maar ondanks zijn vroegere anarchistische sympathieën koos Dali nooit de kant van de republikeinen, zoals zijn landgenoten Picasso en Miró deden. Toen de Duitsers Frankrijk binnenvielen, ging hij naar Spanje, waar hij zich met zijn vader verzoende, en vervolgens naar Amerika. Zijn breuk met de surrealisten was blijvend, en zijn passie voor de rijken was onverminderd. In 1941 nam Breton, die ook in de Verenigde Staten woonde, Dali ’s tentoonstelling in de Julian Levi Gallery in New York onder vuur. De wond, die er al was, werd snel geheeld door het feit dat het Museum of Modern Art in New York dat zelfde jaar de eerste grote overzichtstentoonstelling rondom Dali organiseerde. Tijdens de oorlogsjaren werkte Dali samen met Walt Disney en publiceerde hij zijn succesvolle autobiografie “La vie secrete de Salvador Dali”(1942) In 1948 keerde Dali terug naar Europa. Zijn thuisbasis lag nu in Port Lligat; de rest van zijn tijd verdeelde hij tussen Parijs en New York. In beiden steden was hij een bekend figuur in de uitgaanswereld en een uitstekende inspiratiebron voor de roddeljournalisten. In politiek opzicht werd hij conservatief ( hij werd een aanhanger van Franco) en hij werd rooms-katholiek. Al geruime tijd eerder was Dali begonnen met het schilderen van ambitieuze religieuze werken, waarvan sommige, zoals “Christus van St-Johannes van het kruis”, een echt mystiek vuur laten zien, dat slechts wordt afgezwakt door zijn reputatie als charlatan. De laatste jaren van Dali ’s carrière werden gekenmerkt door tragedie en schandaal. Gala, die tien jaar ouder was dan haar echtgenoot, stierf in 1982, terwijl er geruchten ronde deden dat haar toewijding aan haar echtgenoot altijd geveinsd was geweest. De kunstenaar nam zijn intrek in het kasteel dat hij voor haar in Figueras had gebouwd. Toen ze nog leefde had hij dit alleen maar mogen betreden wanneer ze hem uitnodigde. Zijn verblijf daar duurde niet zo lang. In augustus 1984 liep hij ernstige brandwonden op tijdens een brand in zijn slaapkamer. Hij werd gered en naar het ziekenhuis gebracht, waar men ontdekte dat hij ernstig ondervoed was. Te midden van geruchten die beweerden dat hij het middelpunt was van een uitgebreid netwerk van schilderijenvervalsers, stierf hij uiteindelijk onder ellendige omstandigheden in 1989. de meeste geschiedschrijvers van het modernisme erkennen inmiddels het belang van zijn surrealistische schilderijen uit het begin van de jaren ’30. Deze werken blijven altijd verbazen.